Бруцеллез ауруыны? алдын алу

Бруцеллез — зоонозды инфекция, организмнің nатологиясы мен созылмалы болу үрдісі сипатталады. Бруцеллездің маңызды патогенетинәжісық компоненті — аллергиялық реактивтілік. Бруцеллезді беру, негізінен, тамақ пен суға байланысты, көбінесе жұқтырған жануарлардың сүті мен еті арқылы. Мал шаруашылығымен айналысатындар бруцеллездің ауасы мен байланысын жүзеге асыра алады. Диагноз қандағы қоздырғыш анықталған кезде анықталады, лимфа түйіндерінің немесе цереброспинальды сұйықтықтың пункциясы. Серологиялық диагнозды оң нәтижеге бірнеше түрлі жолмен сенімді деп санауға болады: ELISA, РЛА, Rnga, RIF, РСК және т.б.

Бруцеллез — зоонозды инфекция, организмнің патологиясы мен созылмалы болу үрдісі сипатталады. Бруцеллездің маңызды патогенетикалық компоненті — аллергиялық реактивтілік. Бруцеллез ағынның табиғаты бойынша жіктеледі, өткір (ұзақтығы бір жарым айға дейін), субакуталы (төрт айдан аспайды), созылмалы (төрт айдан асады) қалдық (ұзақ мерзімді салдары) нысандар.

Бруцеллез Brucella түріндегі тұрақты полиморфты грам-позитивті микроорганизмдермен байланысты. Brucella түрлерi, инфекция тудырады, ауырлық дәрежесіне әсер етеді, бруцеллез аса ауыр, Brucella melitensis инфекциясымен байланысты. Брюссел өте инвазивті болып табылады, хосттың жасушаларында тұқым қояды, бірақ белсенді және жасушадан тыс қалуға қабілетті. Экологиялық тұрақтылық, суда екі айдан астам уақыт сақталады, үш ай – шикі етде (30 күн — тұзды), шамамен екі ай — қайнаған және төртге дейін – жануарлардың аң терісінде. Бруцеллені қайнату үшін зиянды, 60-ға дейін қыздыру °K 30 минуттан кейін оларды өлтіреді.

Бруцеллез резервуары — бұл жануарлар, Адамдарға инфекция көзі негізінен ешкі болып табылады, қойлар, сиырлар мен шошқалар. Кейбір жағдайларда жылқылардан көшіруге болады, түйелер, басқа да жануарлар. Ауру жануарлардың патогендерін оқшаулау нәжіспен өтеді (кал, несеп), сүтпен, амниотикалық сұйықтық. Инфекцияның таралуы негізінен фекальды-ауызша болып табылады, көбінесе тамақ пен су, Кейбір жағдайларда байланыс-шаруашылықты жүзеге асыруға болады (тері мен шырышты қабықшалардың микротравмументі арқылы патогенді енгізумен) және аэрогенді (жұқтырылған шаңды деммен жұту) жолдар.

Сүт айтарлықтай эпидемиологиялық қауіп, ауру жануарлар мен сүт өнімдерінен алынған (ақ ірімшік, қымыз, ірімшіктер), ет, жануарлардан алынатын өнімдер (жүн, тері). Жануарлар топырақты нәжіспен ластайды, су, азық, сонымен қатар азық-түлік емес адамның инфекциясын жұқтыруы мүмкін. Байланыс жанұясы мен ауа-шаң жолдары жануарларды күту және жануарлар шикізатын өңдеуде жүзеге асырылады.

Жүкті әйелдерде бруцеллезбен іштегі берілу мүмкіндігі бар, Сонымен қатар, Лактация кезінде босанғаннан кейінгі хабар беру мүмкін. Адамдар бруцеллезге жоғары сезімталдығы бар, иммунитет инфекциядан кейін 6-9 ай бойы сақталады. Бруцеллезді қайталап инфекция 2-7-де кездеседі% істер.

Бруцеллезге орташа инкубация кезеңі 1-4 апта, бірақ жасырын көлік құрастыру кезінде 2-3 айға дейін ұзартылады. Жедел бруцеллез әдетте тез дамып келеді, егде адамдарда басталуы біртіндеп болуы мүмкін (Бұл жағдайда жалпы пациенттердің жалпы бұзылыстары түрінде продромальды құбылыстар байқалады, ұйқысыздық, сынған, артралгия және миалгия бірнеше күн бойы маскүнемдікті арттырады). Дене температурасы жоғары сандарға күрт көтеріледі, төгілетін термен ауысатын шуылдардың, интоксикация дамиды, көбінесе қалыпты, температуралық реакцияға қарамастан.

Фебрилді кезең — көбінесе бірнеше күн, кейде үш апта немесе бір айға созылады. Науқастар ұйқының бұзылуын байқайды, тәбет, бас аурулары, эмоционалдық тұрақсыздық. Температураның қисық сызығында гиперемия мен бет пен мойынның ісінуі жалпы бланшинг аясында байқалады. Орташа полимфимоденопатияны анықтайды – лимфа түйіндері, көбінесе жатыр мойны мен аксилары, сенсорға дейін біршама кеңейтілген және қалыпты түрде ауырған. Жедел нысанда фруктозит және целлюлит, сондай-ақ бруцеллездің субакуталы курсқа тән болуы мүмкін – бұлшық еттердің бұршақ өлшемі мен сіңірлері бойында қатты ауырсыну (кейде шағын тауық жұмыртқасының мөлшеріне жетеді).

Бруцеллездің субакуталық нысаны қалыпты температура кезеңдерінде қызудың қайталануының ауысуымен сипатталады. Фебрильді кезеңдер әртүрлі ұзақтығы болуы мүмкін, температураның көтерілуі субфебрильден өте жоғары мәндерге дейін артады (соның ішінде күн ішінде). Қызу — бұл бағыт. Температураның ұлғаюы уыттану белгілерімен бірге жүреді: бұлшықеттер мен буындардағы ауырсыну, парестезия (тыңғылықты сезім, «тербелістер» дененің түрлі бөліктерінде) жалпы әлсіздік, тәбет және жүрек ырғағының бұзылуы төмендеген (салыстырмалы брадикардия безгегі биіктігінде орын алады – дене температурасының ритм жиілігінің сәйкессіздігі). Қалыпты температура кезінде жүрек соғу жылдамдығының жоғарылауы мүмкін. Жүрек тондары муфталды. Пациенттер шөлдейді, құрғақ аузына шағымданады, іш қату сирек емес.

Аурудың бұл түрі көбінесе фиброз және целлюлитпен бірге жүреді. Ауыр жағдайларда, жұқпалы-токсикалық шоктың дамуы, Жүректің қабыну қабаты түріндегі асқынулар (перикардит). Subacute бруцеллезді аллергиямен қоса жүреді – бөртпелер, дерматит, тамырлық реакциялар және т.п.). Әдетте артикулярлық аппарат апатқа ұшырайды: реакциялық полиартрит жасайды, бурсит және тововагинит. Ерлер сынақтар мен олардың қосындыларының зақымдалуымен сипатталады, әйелдерде етеккір бұзылуы болуы мүмкін, эндометрит. Жүктілік кезіндегі бруцеллез оның мерзімінен бұрын тоқтатылуына ықпал етуі мүмкін.

Толқындарда созылмалы бруцеллез пайда болады, миорганикалық зақымданулар белгілері бар. Сонымен бірге жалпы интоксикация синдромы (қызба және интоксикация) әдетте орташа болып табылады, температура субфебильдік мәндерден сирек асып кетеді. Аурудың өршуінің аралықтары 1-2 айға дейін созылуы мүмкін. Дене ішіндегі жаңа инфекционды фокус қалыптасқан жағдайда жалпы жағдай нашарлайды. Созылмалы бруцеллездің белгілері аллергиялық компоненттің патогенділігі мен ауырлығы бойынша функционалдық жүйенің бастапқы зақымдануына байланысты.

Жиі буын қабынуын дамытады (артрит) және қоршаған тіндердің, байланыс мата патологиясы (фиброз, целлюлит) бел аймағында және сакрумда, локтің қосылыстары. Кейде спондилит дамиды, науқастың ауырсынуына және қозғалуындағы шектеулерге байланысты науқастардың жағдайын айтарлықтай нашарлатады. Қосылыстар жиі бұзылады және деформациялануда.

Бруцеллез невриті бар науқастарда жиі (соның ішінде оптикалық және есту нервінің қабынуы) және радикулит, нерв плексусының қабынуы, парестезия. Аурудың ұзақтығы реакциялық невроздың дамуына ықпал етеді. Созылмалы бруцеллез кезінде гонадтердің аллергиялық қабынуы және құнарлылық бұзылыстары да тән (әйелдерде бедеулік, еркектердің әлсіздігі). Аурудың ұзақтығы 2-3 жыл болуы мүмкін және қайта инфекциямен көбейеді.

Қалдық бруцеллез – инфекцияның кешігу әсері – патологиялық реактивтіліктің қалыптасуымен байланысты. Дененің иммунологиялық құрылымын қайта құрылымдауға байланысты организмнің нақты реакциялары мүмкін – төмен температуралы дене температурасы, психологиялық ауытқулар, бірлескен патология, дәнекер тіндердің қалыптасуы.

Бұдан басқа, бруцеллез талшықты тіннің ауыр дегативті өзгерістерінен қалдыруы мүмкін, әсіресе жүйке торлары мен плексус саласындағы маңызды – контрактураларды дамытудың ықтималдығы жоғары, неврологиялық симптомдардың пайда болуы (парез, невропатия). Аурудың созылмалы бағыты тірек-қимыл құрылымдарының тұрақты функционалдық бұзылыстарының қалыптасуына ықпал етеді, бұл артикуляциялық маталарды және байланған құрылғыны (анкилоз және спондилоз, контрактура, Бұлшық айналасы). Бруцеллездің мұндай әсері жиі хирургиялық түзетудің көрсеткіші болып табылады.

Бактериологиялық диагностика мамандандырылған зертханалар жағдайында жүзеге асырылады, аса қауіпті инфекциялардың қоздырғыштарымен жұмыс істеу үшін жабдықталған. Бручелла қаннан оқшауланған, сұйықтық, лимфа түйінінің пункатасы, қоректік ортада бакпосевтің биологиялық материалын өндіру. Елеулі еңбек шығындарына байланысты патогенді оқшаулау диагностикалық мақсаттар үшін сирек кездеседі, диагнозды растау үшін жеткілікті, науқастың қанында және серологиялық сынақтарда брювелге антигендерді анықтау.

Антигендер ELISA арқылы анықталады, RCA, RLA және RAGA. Зерттеу әдетте қан сарысуына жатады, бірақ ми асты сұйықтығында антигендерді анықтау мүмкін. Антиденелерді анықтау RA көмегімен жүргізіледі, Rnga, РСК, RIF, сондай-ақ Райт реакциясы және науқастың сарысуымен брювелла өзара әрекеттесу сынағы. Кем дегенде 3-4 түрлі серологиялық сынақтан оң нәтиже диагноз қою үшін жеткілікті болып саналады. 20-25 күндік аурудан және ұзақ уақыт бойы (бірнеше жыл) қалпына келтіруден кейін Byrne тері сынағына оң реакция бар (бруцеллинді тері астына енгізу).

Амбулаториялық емдеу жұмсақ инфекцияға арналған. Ауыр ауру және асқыну қаупі болған жағдайда ауруханаға жатқызылады. Емдеу кезінде пациенттерге төсек демалысы көрсетіледі. Этиотропты терапия түрлі топтардың антибиотиктерін тағайындауды қамтиды, препараттардың біреуі жасуша қабырғасына ену мүмкіндігіне ие болуы керек. Келесі антибиотикалық жұп тиімді пайдаланылады: доксициклин немесе офлоксацин бар рифампицин, доксициклин стрептомицинмен бірге. Қайталану жағдайында қайталанатын антибиотикалық терапия тағайындалады.

Негізгі терапиядан басқа патогенетикалық және симптоматикалық агенттер тағайындалады: Детоксикация терапиясы (маскүнемдіктің ауырлығына байланысты), иммуностимуляторлар (Ірі қара тимус сығындысы, pentoxyl), спондилит пен қарқынды радикулитпен новокаинді қоршау, қабынуға қарсы препараттар (несстериоидтық емес препараттар мен кортикостероидтер курс пен бірлескен көріністерге байланысты).

Бұған дейін бруцеллезді емдеуде терапиялық вакцина қолданылған, бірақ қазіргі уақытта бұл тәжірибе айқын иммундық қысыммен және вакцинаның аутоиммундық процестерді тудыруына байланысты қабылданбайды. Ремиссия кезінде науқастарға санаторлық-курорттық емдеу ұсынылады, физиотерапиялық әсер (UHF, кварц, радонның ванналары және басқалар.) және физиотерапия.

Бруцеллез науқастардың қайтыс болуына әкелмейді, болжам, ереже бойынша, қолайлы. Ұзақ мерзімді курстарда және артикулярлы аппараттардың тұрақты деструктивті ақауларының дамуында мүгедектік шектелуі мүмкін.

Алдын алу шаралары кешенінде, Шаруашылық жануарларының денсаулығының жай-күйіне ветеринарлық бақылау адамға бруцеллездің таралуын төмендету үшін енгізілген, сондай-ақ өндіріс жағдайын санитарлық-гигиеналық реттеу, азық-түлік сақтау және тасымалдау, ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің жыл сайынғы профилактикалық тексерулері.

Кәдімгі вакцинацияға ұшыраған мал, Сондай-ақ, адамдарға нақты бруквальдық вакцина бар профилактика көрсетіледі, Жануарлармен тікелей жұмыс істеу. Жеке алдын-алу шаралары арқылы жануарлар шикізатымен жұмыс істеуге арналған киім де бар, жеке гигиенаға қатаң ұстану.

источник

Бруцеллёз — Brucella бактериясымен қоздырылатын, зооноздар тобына жататын, жедел және созылмалы түрлерінде өтетін инфекциялық-аллергиялық ауру. Аурудың жедел түрі токсико-бактериемиялық инфекция ретінде, созылмалы түрі – полиморфты клиникалық көріністерімен, көбінесе сүйек-буын, орталық және перифериялық жүйке жуйелерін, жыныс мүшелерін және басқа ішкі ағзаларды зақымдаумен, хрониосепсис тәрізді ұзаққа созылуымен және рецидивті ағымымен сипатталады.

Бруцеллез кең таралған инфекция. Барлық елдерде кездеседі, әсіресе мал шаруашылығы дамыған аймақтарда. Қазақстан республикасы үшін бұл инфекция өлкелік патология деп саналады. Жыл сайын 2-2,5 мың адам бруцеллезбен ауырады. Әсіресе, оң түстік аймақтарда ауру кең таралған. Бұның бір себебі — Қырғызстан және Өзбекістаннан әкелінген, тексерілмеген малды арзан бағамен сату.

1. Соңғы жылдары эпизоотикалық жағдайдың нашарлануына байланысты қалалық бруцеллез жиі кездесіп, соның ішінде балалардың саны көбейіп жатыр. Мысалға, Оң-түстік Қазақстан облысында жыл сайын 100 мың тұрғынға 30,9% жаңа ауру тіркелсе, оның ішінде 53% — 14-ке дейін жастағы балалар.
2. Жедел бруцеллез 40-60% жағдайда созылмалы бруцеллезге ауысады да, 2,7-37% дейінге адамдардың еңбекке қабілетін төмендетіп мүгедектік жағдайға әкелу қаупін туғызады. Бұл өте күрделі әлеуметтік мәселе.
3. Өкінішке орай, дәрігерлердің үлесіне тек ауруға дер кезінде диагноз қою және емдеп жазып шығару тиіп отыр. Ауруды тарататын малдар, осыған жауапты ветеринария қызметкерлері. Адамдарда 1995 жылдан бастап ауруға қарсы вакцина қолданбайды, себебі „вакциналық патергия” пайда болады. Жануарлар да вакцинациядан кейін ауырып, инфекция көзі болып табылады. Бұл күрделі ветеринарлық мәселе.
4. Бруцеллездің диагностикасы өте күрделі іс. Клиникалық көріністері полиморфты. Лабораторлық диагностикасы да қанағатсыз болып келеді, себебі аурудың серонегативті жасырын варианттары жиі кездеседі. Бруцеллездің емі де көңілден шықпайды. Ш. Николь айтуы бойынша: «Бруцеллез – адамға бақытсыздық, дәрігерлерге абыройсыздық әкелетін сырқат.”

Бруцеллез жайлы тарихи мәліметтер. Адамның буын буынын кеміріп, сай сүйегін сырқырататын, қара –терге түсіріп тынышын алатын осы ауру жайында Гипократта білген екен (б.э.д. 4 ғасыр бұрын өмір сүрген). Қазақша оны «селсоқ ауру», «жел ауру», «сарып» десе, түркпендер «ешкінің безгегі» деп атапты. 19 ғасырдың соңында Жерорта теңізінің Мальта аралында әскери қызметте жүрген солдаттардың арасында осы індет көптен кездесіп, оны «Жерорта теңізінің безгегі» деп Мэрстон (1831) атаған. Давид Брюс сол безгектен қайтыс болған әскердің көк бауырынан осы аурудың қоздырғышын тауып, оған Micrococcus melitensis деген атақ берген.
Заммит (1906 ж.) бұл ауру ешкінің сүті арқылы жұғатынын анықтаған. 1897 ж. Дания ғалымдары Банг пен Стрибольт (1896-1897) түсігі болған сиырдан тапқан коздырғышты Bact. abortus bovis деп, америкалық Траум (1914) түсігі болған шошқадан тапқан қоздырғышты Bact. abortus suis деп атаған. Ал 1916-1918 жж. Алиса Ивенс осы 3 микробтың бір бірене өте ұқсас екенін дәлелдеп, оларды бір топқа кіргізіп, К. Майер мен М. Фезье (1920) бірінші ашқан Брюстің құрметіне “Brucella” деп атайды. Содан бері ауру бруцеллез деп аталады. Сөйтіп, бруцеллез ауруы ұсақ және ірі қара малдан, шошқадан жұғатыны, оның кәсіби ауруларға жататынын анықталды.

Кеңес одағының П. Ф. Здродовский, П. А. Вершилова, Н. И. Рагоза, Г. А. Пандиков, А. Ф. Билибин, Г. П. Руднев деген ғалымдардың еңбектері белгілі. Қазақстанда И.К.Каракулов, Г.Н.Удинцев, П.П.Очкур, Н.Д.Беклемишев, М.М.Ременцова, И.Л.Касаткина, К.Б.Курманова, С.А.Амиреев, Е.С.Белозеров еңбектері бүкіл Кеңес Одағына белгілі. Солармен бірге М. С. Сыздыков, К.Д.Дүйсенов, К. А. Жуманбаев, Л. А. Муковозова, К. Б. Садыков, Л. Е. Цирельсон және басқа ғалымдардың улесіде зор.

Этиологиясы. Бруцеллездің қоздырғышы Brucella тұқымдастығына жатады. 1985 жылы Женева қаласында бактериялардың номенклатурасын бақылайтын Халықаралық комитетінің жіктелуі бойынша Brucella тұқымдастығынын 6 түрін ажырату қажет: B. melitensis, B. abortus, B. suis. B. ovis, B. canis и B. neotomae. Осы жіктелудің қазіргі заманға дейін күші бар (M. J. Corbel, 1997).
Соңғы жылдары молекулярлы-генетикалық зерттеудің нәтижелері бойынша Brucella тұқымдастығының 1 түрі B. melitensis және оның көп биоварлары бар деген гипотеза талқыланып жатыр (J. M. Verger, 1985).

Қоздырғыштың әр түріне тән ие организмдері бар.

1. B. melitensis иесі ұсақ мүйізді қара мал: қой, ешкі (3 биовары бар). Бруцелланың бұл түрі ірі қара малды, түйені, итті зақымдауы мүмкін. B. melitensis – патогенділігі жоғары, адамдардың арасында эпидемия, малдың арасында эпизоотия шақыратын қоздырғыш.
2. B. abortus иесі — сиыр (9 биовары бар). Адамдар арасында спорадикалық ауру шақырады. Осы қоздырғыштан тірі вакцина жасалған (ВА-19).
3. B. suis иелері — шошқа (1, 2 және 3 биоварлары), қоян (2 биовар), бұғылар (4 биовар). Бірақ бұл қоздырғыш ірі және ұсақ қара малды зақымдауы мүмкін (5 биовар). Қазақстанда сирек кездеседі.
4. B. ovis – қойдың инфекциялық эпидидимитінің қоздырғышы. Адам үшін патогендік әсері бар.
5. B. canis иесі – ит. Адам үшін патогендік әсері бар.
6. B. neotomae иесі – далалық тышқандар, адам үшін патогенділігі зерттелмеген. Сонғы екі түрі Америка Құрама Штаттарында бөлінген.

Соңғы жылдары бруцелланың жаңа түрі анықталған — B.rаngiferi. Адам үшін патогенділігі зерттелмеген.

Бруцеллалар – ұсақ кокк тәрізді қозмалмайтын, грам теріс, спора, капсула түзбейтін бактериялар. Көлемі 0,5 — 0,7 мкм х 0,6 — 1,5 мкм.. Қоздырғыштың өсуіне оптимальды температура қажет — 37 °С (20°С — 40°С). Антиденелер түзілуіне жауап беретін антигені болып липополисахарид (ЛПС) саналады. Бруцелла антигенінің Escherichia hermanni, Escherichia coli 0:157, Salmonella 0:30, Stenotrophomonas maltophilia, Vibrio cholerae 0:1 и Yersinia enterocolitica 0:9 антигендерімен ұқсастығы бар (M. B. Perry, D. R. Bundle, 1990).

Бруцелла – жасушалардың ішінде мекендейтін қоздырғыш.

Бруцеллалар сыртқы ортаға өте төзімді болып келеді: ылғалды жерде – 72 күн, суда – 90 күн, құрғақ топырақта — 3-4 ай, малдың жүнінде және терісінде — 1- 4,5 ай сақталады. Оның әлсіз жағы – ыстықтан қатты қорқады. Күннің тура түскен сәулесінен 30 мин. – 1сағатта, 50° температурада — 1 сағатта, 60°- 30 мин., 70° — 10 мин.арсында тіршілігін жояды, қайнатқанда (100°) тез өледі. Дезинфекциялық ертінділеріне (0,2–1% хлорлы әк, 0,5% — лизол, 0,2% — формалин, 1% — креолин) төзімсіз.

Бруцеллаларға құбылмалық тән: физикалық, химиялық қолайсыз жағдайлардың, антибиотиктердің, бактериофагтардың әсерінен өзінің морфологиялық, культуралді, тинкториалді қасиеттерін, антигендік құрылымын, вируленттігін өзгертеді. Бруцеллезбен ауыратын науқастардың бактериологиялық, серологиялық зерттеулердің теріс болуын осы жағдайлармен түсіндіруге болады. Бруцеллалалар S- түрінен R-түріне жиі ауысады. Сондықтан бруцеллаланың турін анықтау үшін адам немесе жануар организмінен бөліп алынғаннан кейін кідірмей дифференциация жүргізу қажет.

Эпидемиологиясы. Бруцеллез — нағыз зооноз. Адамдардың ауыруы жануар популяциясында өтетін эпизоотиялық процестің үздіксіз тізбегіне енуі нәтижесінде және адам мен жануардың немесе жануар тектес тағамдардың өндірістік, тұрмыстық жағдайда әсерлесуі нәтижесінде дамиды (С.Ә. Әміреев, 1988). Соңғы кездері, эпизоотикалық жағдайдың күрт нашарлауына байланысты адамдардың арасында сырқаттанушылық жоғары деңгейде. Қазақстан Республикасы бойынша бұл көрсеткіш 30-ға жетті (100 мың тұрғынға шаққанда). Бірақ бұл көрсеткіш тек бірінші рет анықталып, есепке алынған науқастардың санын көрсетеді.

Бруцеллез кезіндегі эпидемиологиялық процесс 3 негізгі звенодан тұрады: ауру көзі, таралу жолдары мен факторлары, қабылдаушы макроорганизм.

1. Аурудың көзі – жануарлар (ешкі мен қой, ірі қара мал, шошқа). Қазіргі бруцеллездің эпидемиологиялық ерекшілігі — бруцелла өзіне тән иесінен тән емес иесіне миграциясы. Соңғы кездерде мал далада жайылмайды, бір қора да ұсталады да Brucella melitensis ұсақ малдан ірі қара малға аусып, сиырдың сүті, еті арқылы жұғады. Эпидемиологиялық анамнез жинаған кезде ауру сиырдан жұғады, ал науқастан және зақымдалған тағамнан Brucella melitensis бөлінеді.

Көптеген бақылауларға сүйенсек, науқас адам инфекция көзі болуы мүмкін емес, өйткені, адам бруцеллаларға „биологиялық тұғырық” болып табылады. Өте сирек жағдайда жедел бруцеллезбен ауратын науқастың әртүрлі бөлінділерінен (зәр, емшек сүті, плацента, қағанақ сұйықтығы) бруцеллез қоздырғышының табылуы мүмкін. M. Santic-Palvinic және соавт. (1983) залалданған теңіз шошқалармен қарым-қатынаста болған микробиологиялық зертхананың техникалық қызметкерінің ауырған жағдайын баяндаған. Науқастың қанынан Brucella melintеnsis биовар 2 дақылы бөлініп алынған. Қызметкер ауырғаннан 3 айдан кейін әйелі ауырады, оның қанынан дәл сондай дақыл табылған. Ұрық туылу барысында залалданған қағанақ суын жұтып қойған жағдайда залалдануы мүмкін. M. Hassid (1974) пікірі бойынша бруцеллез анасынан баласына трансплацентарлы және трансамниотикалық жолдарымен берілуі мүмкін. Емшектегі балалар емшек сүті арқылы заладануы ықтимал.

2.Таралу жолдары мен факторлары. Контактілі жол бруцеллез ошақтарында жиі кездеседі. Бұл инфекцияның басты патогенетикалық ерекшелігі — бруцеллалардың жүкті жануарлардың жыныс мүшелеріне және даму барысындағы ұрықтың тіндеріне жоғары органотроптылығы. Жыныс жүйелерінде қоздырғыштың қарқынды көбеюі: ұрықтың өлуіне, түсік тастауға, эндометриттің, маститтің дамуына әкеп соғады. Плацентамен, қағанақ суымен, жыныс жолдарындағы бөлінділермен және ұрықпен бірге сыртқы ортаға өте көп мөлшерде бруцеллалар шығады. 1 мл қағанақ суында бірнеше миллионнан миллиардқа дейін микроб жасушалары болуы мүмкін. Бруцеллездің белсенді эпизоотия кезінде отарда ондаған, кейде жүздеген мал түсік тастап, оның әркайсысы 1,5-2,0 л залалданған материал бөлетінін ескерсек, онда бруцелллардың малшаруашылық мекемелерінде, жануарлардың тұратын, су ішетін және жайылатын жерлерінде қоздырғыштың жайылу қарқындылығын елестетуге болады. Мал түсік тастағаннан соң бір ай бойы бруцеллалар көп мөлшерде бөлінеді, ал 2-3 айдан соң сау-тұрақты емес, ал 7 айдан соң тоқтайды. Мал төлдегеннен соң бруцеллалар малдардың сүт безінде 5-8 ай, ал мастит болса 36-48 айға дейін анықталады. Осыған байланысты адам малдың төлдеуіне көмектесуі кезінде және мал төлдеген мезгілде малды қырқүға қатысу кезінде тікелей контакт болғанда бруцеллезді жұқтыру қаупі жоғары. Шикізатты өңдеуге байланысты (ауру малды сою, терісін алу, етін бөлшектеу, терісін өңдеу, жүнін өңдеу және басқа ауылшаруашалық жұмыстары) өндірістік процестер залалдану механизмінде шешуші орын алады. Бұл кезде залалдану жарақаттанған және сау тері арқылы жүзеге асады.

Алиментарлы жол шикі және термикалық өңдеуден шала өткен малшаруашылық өнімдер (сүт, әсіресе ешкі сүті, сүт өнімдері — қаймақ, ірімшік, уыз, шашлык, стейк, т.б.) арқылы жүзеге асады. Ешкі — қой типті бруцеллардың ірі қара малға көшуінің (миграция феномены) жиі кездесуіне байланысты сүт факторы қала тұрғындарының арасында, әсіресе балалардың арасында бруцеллездің таралуына маңызды орынға ие болып отыр. Oxford text book of Medicine мәліметі бойынша 500 адамды зерттегенде, 70% жағдайда пастерленген сүтті және жұмсақ ірімшікті қолданғанда залалдану байқалған. Жоғары вирулентті қоздырғышпен залалданған сүтті қолданған жағдайда эпидемиялық өршулер пайда болады. Аурушылдық топтық-жанұялық сипат алады және ошақтан тыс жерге таралады. Осындай жағдайларды эпидемиологиялық зерттегенде ауру көзі ірі қара мал болғаны, ал бөлініп алынған бруцелла дақылы ешкі-қой түріне жататыны анықталды. Инфекцияның таралуының әртүрлі факторларының эпидемиологиялық маңызын бағалау үшін бруцеллалардың тұрақтылығын ескеру қажет. Сүтте, қаймақта, сары майда, ірімшікте бруцеллалар қалыпты температурада 16-20 күн, сүтқышқыл өнімдерінде (простокваша, сүзбе) – 2 күн, ал төмен температурада (тоңазытқышта) – 18-20 күн, әлсіз тұздалған (10%) және әлсіз қышқыл уызда – 72 күн сақталуы мүмкін. Бруцеллалардың сүтте, әсіресе ешкі сүтінде ұзақ сақталуы оның эпидемиологиялық ролін анықтайды. Пісірілмеген бір стакан сүтті ішкен адамның ауырған жағдайы белгілі. Мал төлдегеннен кейін бірнеше күн бойы алынған уыз өте қауіпті, өйткені бұл мезгілде бруцеллалар сүтпен өте көп мөлшерде бөлінеді. Қоздырғыш үлкен қашықтыққа тарап, адамдардың топтап ауыруын шақырады. Сүттің қышқылдығы мен қоршаған орта температурасы неғұрлым жоғарылаған сайын, соғұрлым бруцеллалардың сақталуы төмендейді. Бруцеллалар қымызда 1-3 күн, Тернер бойынша қышқылдығы 80°-қа және спирт денгейі 1,5-2°-қа жоғарыласа 2 тәулікке дейін сақталады (Ш. Букейханова, 1952).

Етте және ет фаршында бруцеллалар сақталу температурасына және құрамындағы тұздың деңгейіне байланысты 14 күннен 40 күнге дейін тіршілік етеді. Бұл фактор ет өңдеу өндірістердің жұмысшыларына және тутынушыларда үлкен маңызға ие. Әсіресе, жануарлар түсік тастағаннан соң сойылса жүзеге асатын еттің интравитилді залалдануы қауіпті. Түсік тастаған жануарлардың еті аса қауіпті, ал ол жануарлардың ішіндегі ұрықтың асқазанында бруцеллалардың таза дақылы табылған (М.М.Ременцова,1969). Бруцеллалардың полипатогенділігі мен едәуір тұрақтылығы олардың тек қана жануар организмінде ғана емес, сонымен қатар сыртқы орта заттарында да сақталуына әсер етеді. Сыртқы орта заттары сонымен бірге бруцеллездің ауру малдары бар шаруашылықта (күрек, айыр, шелек) таралу факторларына жатады.

Ашық су көзіндегі суды малдар ішкенде жеңіл залалданып, қоздырғыш ұзақ уақыт тіршілігін сақтайды. Ондай су тек эпидемиологиялық қана емес эпизоотологиялық тұрғыдан да қауіпті, өйткені инфекцияның адамға ғана емес, жануарларға да берілу факторы болып табылады.

Аэрогенді жол малды қырыққанда, жүнді сұраптағанда, тарағанда, жануарларды ұстайтын қораларды тазалағанда, малшаруашылық шикізатты өндегенде, қаракөл қозылар етінен сүйек – ет ұнын өндіргенде, лабораторлық жолмен шаң арқылы ену нәтижесінде жүзеге асады. Жүнде, теріде сақталу жағдайына байланысты бруцеллалар 1 айдан 4,5 ай тіршілігін сақтайды. Жануарладың бұл шикізат түрі бруцеллар ауру жануарлардың әртүрлі бөлінділері арқылы жеңіл залалданады. Әсіресе түсік тастаған, өлі туылған немесе 2-3 күндік қаракөл қозылардың терісі қауіпті.

Бруцеллалардың кептіруге тұрақтылығы, олардың топырақта және малдың нәжісінде 8 күннен 3-4 айға дейін сақталуына мүмкіндік береді. Өлген жануарды немесе түсікті дұрыс көмбеген жағдайда, қоздырғыштар тіршілігін жалғастыра береді. Адамдар залалданған нәжісті бақтарда тыңайтқыш ретінде, тезек (отын) ретінде, құрылысқа қолданса және мал ұстайтын жерді тазалаған кезде залалданады.

3. Қабылдаушы макроорганизм. Адамдардың ауруы кәсіби сипатқа ие (қойшылар, сауыншылар, малшылар, мал дәрігерлері, ет және сүт комбинаттары, тері мекемелері, теріні біріншілік өңдеу фабрикалары, бруцеллез зерттханаларының қызметкерлері). Нарықтық экономиканың дамуына байланысты ауылшаруашылығымен кәсіби байланысы жоқ адамдардың, қала тұрғындары мен балалар арасында сырқаттанушылдық деңгейі өсіп отыр. Бұрын байқалатын мезгілділік, яғни аурудың қыс – көктем айларында жиілеуі, сонғы кезде малдың жеке иелерінің санының өсуіне байланысты айқын көрініс бермейді. Бруцеллезбен жасы және жынысы әртүрлі адамдар ауыруы мүмкін. Бірақ, науқастардың құрылымында жас адамдар – жиі, ал сирек – егде жастағы және балалар ауырады. Ер адамдардың жиі ауыруы ауылшаруашылық өнімдерінде олардың көбірек болуына байланысты. Адамдар арасында бруцеллездің нозогеографиясы ауылшарушылық жануарлардың бруцеллезінің таралуына тікелей байланысты. Бірақ, бруцеллалардың түрлері мен биоварларының біркелкі емес патогенділігі бруцеллездің эпидемиологиясында аса маңызды роль атқарады және адамдардың ауыру динамикасына әсер етеді. B. Melitensis — тің жоғары жұғү қауіпі бруцеллездің таралу сипатына әсерін тигізеді. С.Ә.Әміреевтің (1989) мәліметтері бойынша зақымданған қойлармен тікелей жанасуда болатын қой-зат фермалардың жұмысшыларының арасында — 78,6% бруцеллезге қарсы серологиялық реакциялар оң нәтижеде, ал басқа ауыл тұрғындарының арасында – тек қана 11,1 ден 39,7%. Серологиялық реакциялар бойынша оң нәтижелі адамдардың жартысында бруцеллездің әртүрлі клиникалық көріністері анықталған, ал қалғандары өздерін дені сау деп есептеді. Сиыр бруцеллезі ошағында залалданған адамдарда бұл ауыру латенттік түрде өтеді, тек аздаған бөлігінде ғана бруцеллездің клиникалық көріністері дамиды.Сондықтан адамдардың бруцеллезбен ауыруының тіркелуі нағыз эпизоотикалық жән эпидемиологиялық жағдайды көрсетпейді, нәтижесінде бруцеллез бойынша қолайсыз шаруашылықтарда сырқаттанушылықтың деңгейі аз екен-деген жалған пікір туындайды.

Бруцеллезге стерилді емес және тұрақты емес иммунитет тән. Қайтадан залалдану және бруцеллезбен ауырып жүрген немесе бұрын ауырып кеткен адамдардың ауру жағдайлары белгілі.

Патогенезі
Г. П. Руднев бойынша аурудың келесі патогенетикалық сатыларын ажырату қажет:

1. Лимфа тамырларына ену сатысы. Қоздырғыш организмге тері немесе шырышты қабат арқылы енеді. Бұл жерде ешқандай өзгерістер болмайды. Сосын лимфогендік және гематогендік жолдарымен қоздырғыш аймақтық лимфа түйіңдеріне жетеді. Бұл сатысы латенттік бруцеллезге, немесе жедел бруцеллездің жасырын кезеңіне сәйкес келеді. Аурудың клиникалық көріністері болмайды.

2. Қан тамырларымен ену арқылы біріншілік жайылмалы сатысы – қоздырғыш қан айналымына түсіп – бактериемия дамиды. Қан айналымдағы жүрген бактериялармен күресу жолдарында ретикуло-эндотелиальды жуйе кірісіп қоздырғышты шоғырландырып жинауға тырысады. Бұл кезеңде лимфа түйіндері, бауыр, көк бауыр ұлғайып – лимфаденопатия, гепатомегалия, спленомегалия анықталады. Басқа жергілікті (локальды) нышандар болмайды. Патогенездін бұл сатысы жедел бруцеллезге сәйкес келеді (науқаста қызу, қалтырау, терлеу, полиартронейромиалгиялар, улану нышандары пайда болады).

3. Көптуйінді шоғырлану немесе метастазды ошақтардың пайда болуы сатысы – қан арқылы қоздырғыш әр түрлі ағзаларға тарайды. Патогенездін бұл сатысы жеделдеу бруцеллезге сәйкес келеді (жоғары атап кеткен нышандар басеңдеп сонымен қатар ағзалардың зақымдану симптомдары анықталады – жергілікті қабыну процестер дамиды).

4. Метастазды ошақтарынан қайта-қайта қанға түсу арқылы екіншілік ошақтардың пайда болуы және реактивті-аллергиялық өзгерістер қалыптасу сатысы – созылмалы бруцеллезге сәйкес келеді. Сүйтіп әрбір қайталанған генерализация (қанға жайылу) созылмалы бруцеллездің асқынған (өршіген) кезіне сай келеді. Метастазды ошақтар – қорғаныс ошақтардан инфекция тарату септикалық ошақтарға алмасады. Патогенездің осы сатысы бруцеллездің хрониосепсис тәрізді өтуін түсіндіреді. Микробтар ішкі ағзаларға неғұрлым қайта-қайта өтіп, қайталап кездескен сайын, солғұрлым организмде жоғары сезімталдық (сенсибилизация) өрши түседі. Саналуан клиникалық белгілердің дамуы осы аллергиялық өзгерістермен тікелей байланысты. Міне осы себептен бруцеллезді инфекциялық-аллергиялық ауру деп атап өткенбіз.

5. Қалдық (резидуалді) метаморфоз сатысы – аурудың нәтижелеріне сәйкес келеді. Иммунитеттің қорғану қабілеті жоғарлап организм қоздырғыштан босанады — айығу сатысы қалыптасады. Қоздырғыш жойылғанмен организмде зақымдалған ағзаларда әр түрлі морфологиялық дегенеративті-дистрофиялық өзгерістер сақталып қалады (фиброз).

Бруцеллез патогенезінің негізінде иммунокомпетентті клеткалардың қоздырғышқа қарсы көпқырлы жауабы болып есептеледі. Бруцеллез кезінде науқастардың организмінің иммунологиялық қайта құрылу аяқталмаған фагоцитоз әсерінен дамитын аллергиялық компоненттің қалыптасуымен жүреді. Иммунопатогенездің күрделілігі аурудың саналуан клиникалық түрлерінің дамуының себепші болады.

Жұқпалы аурулар кезінде патогенез сатыларының толық дамуы міндетті түрде емес. Инфекциялық процесс патогенездің кез келген сатысында аяқталуы мүмкін. Осыған әртурлі факторлар әсер етеді. Бір жағынан бруцелланың турі, патогенділігі, вирулентілігі, организмге түскен мөлшері, жұғу жолы; екінші жағынан макроорганизмнің иммунды жауабының күші, қосымша созылмалы аурулардың болуы. Сонымен қатар эпидемиологиялық жағдайдың ролі өте маңызды. Қазақстан республикасы сияқты гиперэндемиялық аймақтарда, бруцеллездің ошақтарында адамдар қоздырғышпен тұрақты түрде кездесіп, организмінде инфекциялық-аллергиялық қайта құрылу дамиды. Бұл кезде инфекциямен бірінші рет кездескен адамдармен (иммунды емес организм) және бұрын кездескен адамдарда (иммунды организм) аурудың патогенезінің, клиникалық түрлерінің айырмашылығы болады. Жоғары атап кеткен патогенез сатылары иммунды емес организмде дамиды. Ал иммунды организмде патогенездің және осыған байланысты клиникалық турлерінің ерекшеліктері болады. Осы ерекшеліктерді Н.Д.Беклемишев анықтаған.

Бруцеллездің қоздырғышы адам организміне тері немесе шырышты қабат арқылы енеді. Енген жерінде бруцеллалар өзгеріс шақырмайды. Сосын бруцеллалар лимфогенді және гематогенді жолдармен регионарлы лимфа түйіндеріне түсіп, макрофагтармен ұсталады да, оның антигендік құрылымын иммунокомпетентті жасушаларға таныстырады. Нәтижесінде организмнің бруцеллаларға қарсы арнайы иммуно-аллергиялық қайтақұрылуы жүреді: залалданған организм арнайы антиденелердің түзілуімен және аллергиялық қайта құрылумен жауап береді. Қоздырғыш енгеннен бастап микро- және макрорганизм арасында күрес басталады. Дамыған инфекциялық процесс 3 вариантта өтуі мүмкін

I жол. Макроорганизмнің қалыпты иммундық жауабы кезінде енген қоздырғыштың вируленттілігі әлсіз және дозасы аз болса организм бруцеллаларды аластап инфекциялық процесс алғашқы сатысында аяқталады – иммунитет қалыптасады. Бірақ, иммунитет тұрақты емес. Серологиялық және/немесе аллергиялық реакциялар 6 айдан кейін төмендеп жойылады. Сосын бұл адамдар бруцеллезді қайтадан жұқтыруы мүмкін.

II жол. Егер организмнің қоздырғышты аластатуға күші жетпесе, бруцеллалар фагоциттер және тағы басқа иммунокомпетентті жасушалармен қоршалып — гранулемалардың ішінде сақталады. Гранулема түзуі организмнің қорғаныс қасиетіне жатады. Бірақ аяқталмаған фагоцитоз әсірінен гранулеманың ішінде қоздырғыш тірі қалады. Организм қоздырғышты жоя алмайды. Бірақ клиникалық көріністері де болмайды. Организмде қоздырғыш болғаннан соң сау адамда бруцеллезге қарсы серологиялық және аллергиялық реакциялар оң болып табылады. Инфекциялық процестің бұл турін „латенция” деп атаймыз. Бұл процесс тұрақты емес. Әртүрлі қолайсыз жағдайларда, әсіресе иммунитеттің күші төмендегенде, қоздырғыш аз мөлшерде қанға түсіп, қан арқылы тарап залалданған ағзаларда баяу қабыну процесі дамиды. Осымен бірге қоздырғыштың әсірінен дамыған аллергиялық өзгерістердің нәтижесінде клиникалық көріністерде байқала бастайды. Бұл инфекциялық процестің түрін біріншілік-созылмалы бруцеллез деп атаймыз. Себебі қоздырғыштың жұқтырған уақыты белгісіз болады, ал ағзалардағы қабыну процесі созылмалы кезеңінде анықталады (артроз, остеохондроз, т.б. ).

III жол. Макрорганизмнің иммунды жауабының күші төмен болса, немесе қоздырғыштың патогенділігі, вируленттілігі және мөлшері жоғары болса, бруцеллалар фагоциттердің ішінде көбейіп, лимфо-гематогенді тосқауылдан өтіп қанға түседі. Жайылмалы сатысы дамып аурудың клиникалық көріністерінің айқын басталуына себеп болады. Сонда жоғары атап кеткен иммуно-аллергиялық қайта құрылу жағдайы аурудың жасырын (инкубациялық) кезеңі болып, ал дамыған процесс жедел бруцеллезге сәйкес келеді.

Сонымен, бруцеллез ауруының ерекшелігі – қоздырғышты жұқтырғаннан кейінгі уақытты анықтау қиындыққа түсуі. Бруцеллездің турін немесе кезеңін анықтауда уақыт факторының ролі шамалы, өйткені жедел бруцеллез латенттік бруцеллездің үстіне, ал созылмалы процесс аурудың ең басынан дамуы да мүмкін.

Бруцеллездің жіктелуі (Н.Д.Беклемишев, 1957)

1. Латенттік бруцеллез: біріншілік-латенттік және екіншілік-латенттік
2. Жедел бруцеллез: жеңіл, орташа ауыр, ауыр ағымы
3. Баяу немесе жеделдеу бруцеллез: жеңіл, орташа ауыр, ауыр ағымы
4. Созылмалы бруцеллез: біріншілік–созылмалы және екіншілік созылмалы (декомпенсация, субкомпенсация және компенсация сатысы).
5. Бруцеллездің қалдықтары.

Жедел бруцеллездің жасырын кезеңі – 7-30 күн. Жиі бруцеллез жедел басталады. Клиникалық нышандары токсико-бактериемиялық, жайылмалы инфекциялық процестің көріністері болып табылады: қалтырау, қызу, терлеу, полиартронейромиалгиялар, лимфаденопатия, гепато- спленомегалия.

Аурудың негізгі нышаны – қызба. Қызбаның сипаты ремиттерлеуші (танғы температурамен кешкі температураның айырмашылығы 1,5-2,0ºС). Дене қызуы тәүліктің екінші жартысында айқын қалтыраудан кейін жоғарлайды, сосын терлеумен сипатталып төмендейді. Науқастың жалпы жағдайы қанағатты болады да, дәрігерлерге қаралмай жүре береді. Бірақ, бұл жағдай ұзаққа созылып (бір неше аптадан 3 айға дейін), науқас дене салмағын жоғалтады.

Екінші маңызды синдром — полиартронейромиалгиялар (сүйек, буын, бұлшық еттер, жүйке тамырлардың ауру сезімі пайда болады). Бұл кезде қабыну процестер дамымайды. Бруцеллездің қазіргі ағымының ерекшелігі- ағзалардың қабынуы ерте (3 айдан бұрын) қалыптасуы. Бұл адамдардың организмінің арнайы жоғары сезімталдылығының өршуінің белгісі.

Науқасты тексеріп қарағанда ұлғайған барлық топтар лимфа түйіндерді (көбінесе жақ астылық, қолтық астылық, шаптық), бауырды, көк бауырды анықтауға болады. Лимфа түйіндердің көлемі майда, ауыр сезімсіз, қоршаған тіндерге жабыспаған.

Жеделдеу бруцеллез аурудың жедел сатысының жалғасы. Жедел бруцеллез кезіндегі көріністерге зақымданған ағзалардың қабыну процестері қосылады — артрит, неврит, орхит және т.б.

Созылмалы бруцеллез кезінде аурудың жалпы токсико — бактериемияның әсерінен пайда болған нышандар бәсеңдеіді. Бірінші орынға әртүрлі ағзалардың қабыну процестердің белгілері шығады. Бұл кезеңде дене қызуы қалыпты немесе субфебрилді, тершеңдік айқын емес болады. Бірақ лимфаденопатия, гепатомегалия сақталуы мүмкін.

Бруцеллез диагностикасы.

1. Бактериологиялық әдіс. Бруцелла дақылын қаннан бөліп алу үшін Castaneda (1947) бифазды әдісімен қолдану қажет. Зерттеуханаға қан (5 мл) транспорртық ортаға (Т.А.Грушина, М.М.Ременцова, 1991) салынып жеткізіледі. Осымен қатар, қоздырғышты лимфа түйіндердің, сүйек кемігінің пунктаттарынан, зақымдалған буынның синовиалді сұйықтықтан бөліп алуға болады. Бұл әдістің нәтижесі 30-45 күннен кейін дайын болады, себебі қоздырғыш қоректі ортада өте жай өседі. «Оң» гемокультура аурудың жедел кезеңінде — 17,5%, жеделдеу кезеңінде -4,4%, созылмалы кезеңінде –2,7-4,3% жағдайда анықталады (Құрманова К.Б., 1990).
2. Серологялық реакциялар: А) бруцеллезге қарсы түзелетін антиделерді анықтайтын реакциялар

Райт реакциясы – агглютинация реакциясы, диагностикалық титрі -1:200. Бұл әдістің нәтижесі 7-10 күннен бастап анықталады. Бірақ, соңғы кездерде Райт реакцияның титрлері төмен деңгейде анықталады -1:25, 1:50, 1:100, немесе теріс болып келеді: 3,5% — жедел, 6,8% — жеделдеу, 45,1% — біріншілік-созылмалы, 32,8% — екіншілік-созылмалы бруцеллезде (Құрманова К.Б., 1990).

Хеддльсон реакциясы — агглютинация реакцияның сапалы түрі, әйнек үстінде өткізіледі. Бұл реакцияның сезімталдылығы жоғары, тез пайда болады, ұзаққа сақталады, бірақ спецификалық қасиеті төмен – себебі жиі жалған «оң» нәтиже беруі мүмкін (жүкті әйелдерде, ревматизммен ауыратын адамдарда, криоглобулинемия кезінде және т.б.).

Тікелей емес гемагглютинация реакциясы ( ТГАР) 1:100 –жедел түрінде 90% кездеседі, бірақ созылмалы түрінде сиректеу анықталады.

Роз-Бенгал тест (РБТ) – сапалы реакция, өте сезімтал.

Кумбс реакциясы (РК) — 1:200, толық емес антиденелерді анықтайды, созылмалы бруцеллезді анықтауға ынғайлы

Иммуноферментті анализ (ИФА) — өте сезімтал

В) бруцеллезді антигенді анықтайтын реакциялар

Жаңадан енгізлген бруцеллездік антигенді байланыстырушы лимфоциттерді анықтау әдісі – иммундық диагностикаға жатады, жоғары сезімталдық пен арнайлығымен сипатталады. Жедел және жеделдеу бруцеллез кезінде 100% — оң нәтижеде, созылмалы бруцеллез кезінде — 78,3% (93% — декомпенсация сатысында, 92% — субкомпенсация и 13,3% — компенсация) (Дүйсенова А.Қ., 2003 ж).

Полимеразды тізбелі реакция (ПТР)

Терілік–аллергиялық сынама (Бюрне сынамасы) – теріге бруцеллездік сұйық аллерген енгізілгеннен 24-48 сағаттан кейін теріде жергілікті реакция пайда болады – папуланың көлемін өлшеп жауап береді

• гипореактивтік (1 см дейін)
• нормореактивтік (1-3 см дейін)
• гиперреактивтік (3 см жоғары)

Бруцеллез диагнозын анықтау үшін серологиялық реакциялардың комплексін пайдалану қажет. Біріншіден Райт және Хеддльсон реакцияларын, бактериологиялық әдісті. Бұл әдістер теріс нәтижеде болса, басқа әдістермен зерттеу қажет.

Емдеуі. Жедел, жеделдеу, біріншілік- созылмалы бруцеллезбен ауыратын науқастар ауруханада емделеді. Екіншілік-созылмалы бруцеллезбен ауратын науқастар субкомпенсация және декомпенсация сатыларында ауруханада емделеді.

Этиотропты ем.Антибактериалді препараттарды қолдану бруцеллездің комплексті емінде маңызды орын алады. Антибиотиктердің аурудың бактериемия кезеңінде және метастазды ошақтар пайда болған кезеңінде терапевтік әсері жоғары болу керек. Әсіресе антибиотиктердің жасушалардың ішіне ену қасиеті жоғару болуы керек, себебі аурудың жиі кездесетін созылмалы түрлерінде қоздырғыш грануламалардың ішінде орналасады.

Бруцеллез кезіндегі этиотропты емінің 2 ережесін сақтау тиісті

1. 2 антибиотик тағайындау
2. курс ұзақтығы 6-8 апта

БДЖҰ ұсынысы бойынша доксициклин және рифампицин, немесе доксициклин және стрептомицин, гентамицин, бисептол тағайындау қажет.

Бірақ, Қазақстан республикасында туберкулезге қарсы препараттарды басқа аурулар кезінде қолдануға тиім салынған. Сондықтан қазіргі жадайда доксициклинмен фторхинолондарды тағайындаймыз.

Стрептомицин сульфаті, басқа аминогликозидтер (канамицин, мономицин) тек қана жасушадан тыс орналасатын бруцеллаларға әсер етеді. Сондықтан бұл препаратты бактериемия сатысында басқа жасушаның ішіне енетін антибиотиктермен бірге қолдануға болады. Стрептомицин бұлшықет ішіне енгзіледі 0,5 г тәулегіне 2 рет. Препараттың ототоксикалық, нефротоксикалық жанама әсерлері бар. Сонғы жылдары бруцеллалардың стрептомицинге тұрақтылығы пайда болды (2,1%). Сондықтан бұл препарттың қолдануы шектелген.

Канамицин бұлшыкет ішіне енгзіледі 0,5 г тәулегіне 2 рет. Препараттың ототоксикалық, нефротоксикалық (протеинурия, гематурия, лейкоцитурия, цилиндрурия) жанама әсерлері бар. Қазіргі жағдайда бұл препарат бруцеллездің емінде қолдануы шектелген.

Бруцеллалардың гентамицинге жоғары сезімталдылығы бар. Әсіресе бұл препаратты иммундытапшалықтары бар науқастарға тағайындаған жөн. Гентамицинді 0,08 г тәулігіне 3 рет 10-14 күн бойы қолдануға болады.

Бұрын бруцеллез кезінде терациклиндер кең қолданған. Олар бактериалді жасушаның ішінде жиналады. БДДҰ ұсыныстары бойынша бруцеллездің емінде тетрациклиндер стрептомицинмен бірге 3-6 апта бойынша қолданылған. К.Б.Құрманованың зерттеулері бойынша тетрациклиннің қабылдау кестесі – 20 күн бойы 0,5 г тәулігіне 4 рет. Қазір терациклиннің орнына жартылай синтетикалық препарат доксициклин ауыз арқылы 0,1 г тәулігіне 2 рет қолданылады. Доксициклин рифампицинмен бірге қолданылады.

Рифампицин 0,3 г тәулігіне 2-3 рет. Бұл препараттың бактериоцидты әсері және жасушаның ішіне ену қасиеттері бар. Бірақ сонғы кездері бруцелллалрдың бұл препараттқа қарсы тұрақтылығы пайда болған.

БДДҰ (1986) ұсыныстары бойынша доксициклинді 0,2 мг тәулігіне 45 күн бойы рифампицинмен бірге 0,9 мг тәулігіне 45 күн бойы немесе доксициклинді 0,2 мг тәулігіне 45 күн бойы стрептомицинмен бірге 1,0 г тәулігіне 21 күн бойы тағайындау қажет.

К.Б. Құрманованың зерттеулері бойынша келесі схема нәтижелі болған: доксициклинді 0,2 мг тәулігіне 20 күн бойы рифампицинмен бірге 0,6 мг тәулігіне 20 күн. 88,2%жағдайда науқастардың сауығы анықталған. Антибиотиктерді ұзақ уақыт пайдаланған жағдайда олар иммунитеттің күшін төмендетіп организмнің бруцелланы аластау күшін кемітеді. Әр түрлі зерртеулердің нәтижелері бойынша 20-күндік курспен салыстырғанда 45-күндік курстың айырмашылығы жоқ. Н.Д. Беклемишевтің пікірі бойынша, қоздырғышты аластайтын антибиотик емес иммунды жүйе. Сол себептен бруцеллез кезінде антибиотиктерді қабылдау курс ұзақтығын 20-30 күнмен шектеу қажет.

Сонғы жылдары фторхинолондар түзілді. Бұл препараттардың in vitro бруцеллаларға қарсы жоғары активтілігі анықталған. Бірақ бруцеллезбен ауыратын науқастардың емінде бұрын қолданбаған. Сондықтан біз осы препарттардың клиникалық тиімділігін зерттедік. Біздің мәліметтеріміз бойынша, фторхинолондар бруцеллез кезінде ең тиімді препараттар болып шықты. Оларды бруцеллездің барлық түрлерінде қолданүға қажет, себебі фторхинолондар бруцеллаларға қарсы жоғары бактерицидті әсер етеді және маңызды қасиеті — жасушалардың ішіне, әсіресе фагоциттердің ішіне жақсы енеді. Сондықтан фторхинолондарды бруцеллездің жедел түрлерінде, әсіресе созылмалы түрлерінде және монотерапия ретінде қолдануға болады.

Фторхинолодардың келесі схемаларын ұсынамыз: флероксацин (хинодис) 400 мг тәуелігіне 2 рет, пефлоксацин (абактал) 400 мг тәуелігіне 2 рет, ципрофлоксацин (цифлоксинал) 500 мг тәуелігіне 2 рет, офлоксацин (заноцин) 200 мг тәуелігіне 2 рет, левофлоксацин (таваник, локсоф) 500 мг тәуелігіне 1 рет. Фторхинолондарды 10 күн бойы тамыр ішіне енгізіп, сосын 10 күн бойы ауыз арқылы тағайындауға болады. Бірақ, фторхинолондардың тиімділігі қабылдау әдісіне қарамай өте жоғары денгейде болады. Жедел бруцеллез кезінде емдеу курсының ұзақтығы 20 күн, созылмалы бруцеллез кезінде – 30 күн, ал бірнеше (үшеу және одан артық) ошақтардың (локалді қабыну процестер) болуында, және олардың септико-метастатикалық сипатта болуында, ОЖЖ-ның (менингит, менингоэнцефалит, миелит), омыртқалардың (спондилит, спондилодисцит), жыныс жүйенің (орхит) зақымдануында емдеу курсын 45 күнге дейін ұзарту қажет, немесе доксициклин, рифампицинмен бірге тағайындауға болады.

Антибиотиктер аурудың патогенез сатысына байланысты пайдаланады. Антибиотиктердің ішінде жедел және жеделдеу сатыларында екі антибиотикті қолдану қажет: доксициклинге рифампицин, гентамицин, нетромицин, левомицетин қосып, немесе фторхинолондарды (ципрофлоксацин, пефлоксацин, флероксацин, левофлоксацин) монотерапия ретінде пайдалануға болады. Ал созымалы бруцеллезді фторхинолондармен емдеу керек, себебі олар жасушалардың ішінде мекендеген бруцелларға қарсы бактериоцидті әсерін атқарады.

Патогенетикалық ем. Қабынуға қарсы қолданылатын препараттар. Бруцеллез кезінде әр түрлі жергілікті қабыну процестер дамығаннан соң қабынуға қарсы нестероидты препараттарды (ҚҚНП) қолдану қажет. Солардың ішінде: бутадион 0,15 г тәүлігіне 3 рет 10–15 күн бойы, диклофенак 0, 5 г тәүлігіне 3 рет 2-4 апта бойы, индометацин (метиндол) 0,025 г тәүлігіне 3 рет 4 апта бойы, ибупрофен 0,2 – 0,4 г тәүлігіне 3 рет 4 апта бойы. Бұл препараттарды инъекция ретінде, таблетка ретінде және жергілікті мазь ретінде қолдануға болады. Бұл препараттардың жанама әсері – ульцерогенді қасиеті бар. Жаңа бүынды ҚҚНП бұл әсерінің болмауынан олар бірінші орын алу қажет. Нимесулид 100 мг тәүлігіне 2 рет 2-4 апта бойы, мелоксикам 7,5–15 мг тәүлігіне 1 рет 2-4 апта бойы және басқалар.

Стероидты қабынуға қарсы препараттарды (преднизолон, дексаметазон) тек қана нейробруцеллез (менингит, менигоэнцефалит, миелит), жыныс жүйенің (орхит) зақымдануында қысқа курсымен қолдану қажет. Преднизолон 30 мг, дексаметазон 4-8 г, триамциналон – 20 мг тәүлігіне (орхит кезінде – 3 күн, ОЖЖның зақымдануында -5-7 күн).

Иммукорректорларды қолдану. Бруцеллездің патогенезінде иммундытапшылық дамығаннан соң, комплексті емде иммунокорректорларды қолдану тиісті. Бұрын бруцеллездік вакцина, пирогенал, левомезол, миелопид, спленин, тимустың препараттары (тимоген, тималин, тактивин, иммуномодулин және т.б.), витамин А, бруцеллездік сұйық аллерген, интерферондар қолданған. Қазіргі жағдайда вакцинамен және пирогеналмен емдеу әдістеріне тиым салынған, себебі гиперсенсибилизацияланған организмнде аллергиялық қайта құрылыу одан сайын өршіп нейробруцеллезге және басқа қауіпті асқынуларға әкеліп соғуы мүмкін. Гетерологиялық белокты препараттарда (тимоген, тималин, тактивин, иммуномодулин және т.б.) зиянды болуы мүмкін.

Сонғы жылдары рекомбинанты препараттар әр түрлі жұқпалы ауруларда (туберкулез, сепсис, вирусты гепатит) этиотропты препараттармен бірге қолдануы зерттеліп жатыр Рекомбинанты интерлейкин -2 (ронколейкин) 250 000 Б тері астына 72 сағат сайын, курсына 3- 5 рет жедел бруцеллез кезінде; 500 000 Б тері астына 72 сағат сайын 7-10 рет созылмалы бруцеллез кезінде этиотропты препараттармен (фторхинолондар) қолдану нәтижесінде науқастардың толық айығуы дамиды.

Рекомбинанты интерлейкин -1 бета (беталейкин) 0,0005 – 0,001 нг тері астына 72 сағат сайын 7-10 рет созылмалы бруцеллез кезінде қолданған нәтижесінде науқастардың толық айығуы дамиды.

Симптоматикалық ем. Зақымдалған ағзаларда дегенеративті-дистрофиялық өзгерістерді алдын алу мақсатымен алоэ, ФИБС, румалон, лидаза, ронидаза, гумизоль препарататарын қолдану қажет. Остеоартроздың дамуын алдын алу және артроздарды емдеу мақсатымен хондропротекторларды қолдану қажет. Оларды ұзақ уақыт бойы (2-3 ай бойы) және жылына 2-3 рет қайталап тағайындау керек. Гиалурон қышқылы, глюкозаминсульфат, хондроитинсульфат шеміршектің метаболизмін күшейтіп, буындардың қимыл қасиетін жоғарлатады. Остеопорозды алдын алу мақсатымен кальций препараттарын, витамин Д3, кальцитонинді тағайындау қажет. Жүрекқантамыр жүйе бойынша өзгерістер қалыптасқанда комплексті емді калий препараттарын (панагин, калий оротат), рибоксин, 1 ай бойы тағайындалады; дисциркуляторлы энцефалопатия кезінде церебралді гемодинамикасын қалпына келтіретін – винпоцетин (кавинтон), актовегин, трентал, гинко билоба препараттары (танакан), сосын ноотропты препараттарды (пирацетам, церебролизин) тағайындылады, өт жолдарының дискинезия, іштің қатуында спазмолитиктер (дротаверин, пиновериум бромид, дюспаталлин) тағайындылады. Зақымдалған тіндердің гипоксиясымен күресу мақсатымен глюкоза, витамин С, В1, метионин, рибоксин, никотин қыщқылы тағайындалады. Міндетті түрде анемияны емдеу қажет. Патологиялық психоэмоционалді бұзылыстар дамығанда седативті препараттар, психотерапия жақсы емдік әсер етеді.

Реабилитация. Бруцеллезбен ауыратын науқастардың реабилитациясы толық жүргізілуі қажет. Физиотерапевтік ем әдістерін – магнит, электр мен емдеу, жарықпен емдеу, ультрадыбыспен, инфрадыбыспен емдеу; бальнетеотерапия –пелоидтар, бишофит, гидробентонит; емдеу дене шынықтыру, рефлексотерапия, психотерапия кең қолдану керек.

Ескеру қажет: жоғары температуралы табиғи және физиотерапевтикалық факторларды тек қана бруцеллездің өршу сатысынан 6 айдан кейін тағайындауға болады.

Диспансеризация. Бруцеллезбен ауырған науқастар аурудың жедел түрлерінен кейін және созылмалы түрінің сонғы өршуінен кейін 2 жыл бой диспансерлік бақылауда болады.

источник

Бруцеллез – қызбамен, қан тамыры, жүйке және басқа да жүйелердің, әсіресе тірек-қимыл аппаратының зақымдалуымен бірге жүретін инфекциялық ауру.

Адамдар үшін бруцеллез инфекциясының негізгі көзі – ұсақ, ірі қара малдар және шошқалар. Жануарларда бруцеллез қысыр қалумен, түсіктермен, өмір сүруге қабілетсіз төлдің туылуымен, өнімділігінің төмендеуімен көрінеді.

Инфекцияның қоздырғышы – бруцеллалар. Бруцелланың 6 түрі және көптеген биотиптері бар. Адам патологиясында Brucella melitensis ұсақ қара малдың бруцеллез қоздырғышы анағұрлым маңызды, ол көбіне ауыр өтетін бруцеллезбен сырқаттануды өршітеді. Бруцеллалардың басқа түрлері – ірі қара малдың (В. abortus) және шошқаның (В. Suis) бруцеллалары тудыратын бруцеллез жағдайлары бірлі-жарым (кездейсоқ) және жеңіл өтуімен сипатталады.

Ауру малдар бұзаулау және төлдеу кезінде ерекше қауіп төндіреді, ол кезде сыртқы ортаға қоздырғыштардың көп мөлшері бөлінеді. Микробтар жыл бойы сыртқы ортаға жануарлардың сүтімен, зәрімен, нәжісімен бөлінеді. Ұсақ қара малдан (ешкі, қой) ауру жұқтырған адамдарда ауру анағұрлым ауыр өтеді.

Адамның ауру жұқтыруы малдың төлдеуі, түсік тастауы, оны сою және етін өңдеу, жүнін қырқу кезінде, малдың бөлінділерімен ластанған заттармен жанасқан кезде, жеткіліксіз термиялық өңдеуден өтпеген етті, қайнатылмаған сүтті немесе шикі сүттен алынған сүт өнімдерін (сүзбе, ірімшік және т.б.) тамаққа пайдаланған кезде болады.

Бруцеллез қоздырғышы төмен температуралардың әсеріне төзімді, тамақ өнімдерінде, оның ішінде тоңазытқыштар мен мұздатқыштарда сақталатын өнімдерде ұзақ сақталады. Мұздатылған инфекция жұқтырған ет және сүт өнімдерінде микробтар барлық сақтау мерзімі ішінде өмір сүруге қабілетті болып қалады. Тоңазытқышта сақталған шикі сүтте бруцеллез қоздырғышы өзінің өмір сүруге қабілетін 10 күнге дейін, сары майда 4 аптадан астам, үй ірімшігінде 3 апта, брынзада – 45 күн; қатықта, қаймақта – 8-15 күн, қымыз, шұбатта (ашытылған түйенің сүті) — 3 тәулікке дейін; ұсақ қара малдың етінде 320 күннен астам сақтайды.

Тұздаған жағдайда ұзақ уақыт (130 күнге дейін) бойы төзімді болады.

Инфекция жұқтырған тұтас еттің ішкі ағзаларында, сүйектерінде, бұлшық еттері мен лимфа түйіндерінде — 1 ай бойы және одан көп; қойдың жүнінде, елтірісінде — 1,5 айдан 4 айға дейін сақталады.

Адамдардың көбі көктемде және жазда ауырады.

Аурудың (ауру жануармен байланыста болған уақыттан клиникалық симптомдар пайда болғанға дейінгі уақыт) инкубациялық кезеңі 1-2 аптаны құрайды, ал кейде ол екі айға дейін ұзарады.

Ауру әдетте 7-10 күн немесе одан да көп уақыт бойы дене температурасының 39-40 °C-қа (температура кешкі және түнгі сағаттарда көтеріледі) дейін көтерілуінен басталады, кейбір жағдайларда тиісті емдеу болмаған кезде дене температурасы 2-3 айға дейін созылады. Қызба қалтыраумен, көп тершеңдікпен және интоксикацияның жалпы белгілерімен бірге өтеді. Кейіннен тірек-қимыл аппараты (буындар), жүрек-қан тамыры, жүйке және организмнің басқа да жүйелерінің зақымдалу симптомдары қосылады.

Бруцеллез үшін жоғары температура аясында науқастың салыстырмалы түрдегі қанағаттанарлық жағдайы тән.

Бруцеллез ауруының алдын алу үшін:

Жеке аулаларында мал ұстайтын адамдар:

— жануарларды ветеринариялық мекемеде тіркеуі, бирка түрінде тіркеу нөмірін алуы;

— сатып алу, сату, союға өткізу, жайылымға жіберу, жайылымда орналастыру және басқа да қозғалыстарды тек ветеринариялық қызметтің рұқсатымен және келісімімен жүргізуі;

— жаңадан сатып алынған жануарларға ветеринариялық зерттеулер мен өңдеу жүргізу үшін 30 күн бойы карантинге қоюы;

— бруцеллезге күдікті (түсік, өмір сүруге қабелітсіз төлдің туылуы) аурудың барлық жағдайлары туралы ветеринариялық қызметке хабарлауы;

— малды бағу бойынша ветеринариялық қызметтің ұсынымдарын қатаң сақтауы қажет.

Бруцеллезді жұқтырудың алдын алу мақсатында халық:

— өнімдерді қатаң белгіленген орындарда (базарлар, дүкендер, шағын маркеттер және т.б.) сатып алуы;

— жеке адамдардан сатып алынған шикі сүтті пайдалануды болдырмауы;

— етті сатып алғанда ветеринариялық-санитариялық сараптаудан өткізілгенін растайтын құжаттарды талап етуі;

— етті дайындаған кезде – кемінде бір сағат термиялық өңдеуден өткізіп, шағын кесектермен пісіруі қажет.

Есте сақтаңыздар! Карантиндік іс-шараларды және жеке профилактика шараларын білу және оны қатаң орындау жануарлар арасында инфекцияның таралуын болдырмауға мүмкіндік береді. Көрсетілген ұсынымдарды сақтау бруцеллезді жұқтырудың алдын алуға көмектеседі.

источник

Адам және жануарлар үшін ортақ (бруцеллез) ауруларды алдын-алу және күресу жөнiндегi ветеринариялық-санитарлық және санитарлық-эпидемиологиялық ереженi бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2004 жылғы 5 қарашадағы N 632 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2004 жылғы 9 желтоқсанда тіркелді. Тіркеу N 3252. Күші жойылды — Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2012 жылғы 17 қаңтардағы № 10-1/18 бұйрығымен

Ескерту. Бұйрықтың күші жойылды — ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 2012.01.17 № 10-1/18 (қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы «Ветеринария туралы» Заңының 26, 31-баптарына және Қазақстан Республикасы «Қазақстан Республикасында азаматтардың денсаулығын қорғау туралы» Заңының 5-бабының 2-тармағына, Қазақстан Республикасы «Тұрғындардың санитарлық-эпидемиологиялық қолайлығы туралы» Заңының 7, 9, 11-баптарына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН :
1. Ұсынылып отырған Адам және жануарлар үшiн ортақ (бруцеллез) ауруларды алдын-алу және күресу жөнiндегi ветеринариялық-санитарлық және санитарлық-эпидемиологиялық ережесi бекiтiлсiн.
2. Ветеринария департаментi Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгiнiң облыстардың және Астана, Алматы қалаларының аумақтық басқармаларымен бiрге, заңнамада белгiленген тәртiпке сәйкес, осы бұйрықтан туындайтын қажеттi шараларды қабылдасын.
3. Осы бұйрықтың орындалуына бақылау Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгiнiң Ветеринария департаментiне (Қожамұратов А.Ә.) жүктелсiн.
4. Осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнде мемлекеттiк тiркелген күнiнен бастап күшiне енедi.

Келiсiлген
Қазақстан Республикасы
Денсаулық сақтау министрі
________________________
5 қараша 2004 ж.

Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрінің
2004 жылғы 5 қарашадағы
N 238 бұйрығымен бекітілген

Жануарлар мен адамға ортақ жұқпалы аурулардың
(бруцеллез) профилактикасы және олармен күресу
бойынша ветеринариялық-санитариялық және
санитариялық-эпидемиологиялық ережелері 1. Жалпы мәліметтер

1. Осы Жануарлар мен адамға ортақ жұқпалы аурулардың (бруцеллез) профилактикасы және олармен күресу бойынша ветеринариялық-санитарлық және санитарлық-эпидемиологиялық ережелері (бұдан әрі — Ережелер) Қазақстан Республикасының «Ветеринария туралы» Заңының 26-бабына және Қазақстан Республикасының «Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы» Заңының 7, 9, 11-баптарына сәйкес, жеке және заңды тұлғалар үшін міндетті, ветеринариялық іс-шараларды және эпидемияға қарсы іс-шараларды жүзеге асыру мен оларды ұйымдастырудың тәртіптерін анықтайды. K090193

2. Осы Ережеде келесі ұғымдар пайдаланылады:
1) ветеринариялық ережелер — ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен, ветеринария саласындағы қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар орындау үшін міндетті болып табылатын ветеринариялық нормативтер негізінде ветеринариялық іс шараларды жүргізу тәртібін айқындайтын нормативтік құқықтық актілер;
2) ветеринария саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган — Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін, өз өкілеттігі шегінде ветеринария саласындағы мемлекеттік саясатты жүзеге асыратын мемлекеттік орган;
3) шектеу іс-шаралары — жануарлар ауруының таралуына жол бермеу және індет ошағы мен қолайсыз пунктте ветеринариялық-санитариялық қолайлы жағдайға қол жеткізу мақсатында шаруашылық байланыстарды ішінара шектеуге және мемлекеттік ветеринариялық қадағалау бақылайтын жүктердің орнын ауыстыруды тоқтата тұруға бағытталған ветеринариялық, әкімшілік-шаруашылық іс-шаралар жүйесін көздейтін құқықтық режим;
4) бруцеллездің індет ошағы — инфекция қоздырғыштарының көзі, берілу факторы және ауруды жұқтыруға бейім жануарлар орналасқан шектеулі аумақ немесе мал қоралары.
5) ауру бойынша таза емес пункт (таза емес пункт) — індет ошағы орын тепкен аумақ;
6) мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау — халықтың денсаулығын және тіршілік ортасын қорғау мақсатында бағытталған Қазақстан Республикасының санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылық саласындағы заңдылығын бұзушылыққа тосқауыл қою, алдын алу, анықтау бойынша санитарлық-эпидемиологиялық органының бақылау қызметі;
7) дезинфекция, дезинсекция және дератизация — өндіріс, тұрғын үй ғимараттарында, көлікте, көпшілік орындарында және аумақтарда жүйелі түрде жүргізілетін инфекциялық және паразитарлық аурулардың қоздырушыларын, тұрмыстық жәндіктерді және кемірушілерді жоюға бағытталған кешенді шаралар;
8) инфекциялық және паразитарлық аурулар — шығуы және таралуы тіршілік ортасының биологиялық факторлары әсерінен туындайтын адам аурулары;
9) медициналық жеке кітапша — жеке құжат, медициналық тексерулердің қорытындысы жазылатын, шектелген адамдарға берілетін жеке құжат;
10) індетке қарсы қолданылатын санитарлық-эпидемиологиялық (профилактикалық) іс-шаралар — инфекциялық, паразитарлық аурулардың, жалпылама уланудың шығуына және таралуына тосқауыл қоятын және жою үшін қолданылатын бағытталған іс-шаралар немесе сыртқы қоршаған ортаның адамдарға қауіп төндіретін биологиялық факторларын азайту мақсатында қолданылатын іс-шаралар;
11) эпидемия — індеттің тіркелген деңгейден басым, кең етек алып жалпылама таралуы;
12) кезеңдік медициналық тексеру — кәсіптік, инфекциялық және паразитарлық аурулардың, жалпылама уланудың шығуына және таралуына тосқауыл қою үшін, елді мекендерде аурудың алғашқы белгілерін дер кезінде анықтау үшін, жүргізілетін, адамдардың денсаулығын бірқалыпты бақылап отыруға бағытталған, елдегі санитариялық-эпидемиологиялық қолайлы жағдайды қамтамасыз етуге, сондай-ақ халықты жануарлар мен адамға ортақ аурулардан қорғауға бағытталған, санитариялық-эпидемиологиялық қызметінің өкілетті органы бекіткен, мезгілімен дер кезінде орындалатын медициналық тексеру;
13) алдын ала медициналық тексеру — жұмысқа, қызметке және оқу орнына түсер алдында тексеру, денсаулықты анықтау мақсатында, қолайсыз оқиғаларды алдын ала болдырмау үшін, кәсіптік, инфекциялық және паразитарлық ауруларды оны таратпау үшін, жалпы анықтау мақсатында тексеру жүргізу.

3. Бруцеллез — Brucella атты жалпы атаумен біріктірілген бактериялар қоздыратын созылмалы өтетін адам және жануарлардың ауруы.
Азық-түлік және ауыл шаруашылық ұйымының (ФАО) және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) бруцеллез жөнінде біріктірілген сараптаушы комитеті келесі топтастыруды ұсынады, осыған қарағанда Brucella туыстастығы 6 түрге бөлінеді: Brucella melitensis, Brucella abortus, Brucella suis, Brucella neotome, Brucella ovis, Brucella canis.
Бруцеллалар жоғары температураға сезімтал. Сұйық ортада 60 градуста 30 мин., 80-85 градуста — 5 минут ішінде, ал қайнатқанда бірден өледі. Тікелей түскен күн сәулесінің әсерінен бруцеллалар 4-5 сағатта өледі, топырықта тіршілігін 100 күн, суда — 114 күн сақтайды. Қоздырушы азық-түлікте ұзақ уақыт сақталады. Төменгі температураға өте төзімді болады (қатырылған етте 5 ай, сүт өнімдерінде — 1,5 айға дейін сақталады). Бруцеллездің қоздырушысы әр түрлі дезинфекциялық заттарға сезімтал: 2% карбол қышқылының ерітіндісі мен күйдіргіш натр, лизолдың 3% ерітіндісі хлорлы әктің және хлораминнің 0,2-1% ерітінділері қоздырушыны бірнеше минутта өлтіреді.

4. Адам бруцеллезінде індеттің негізгі көзі қой, ешкі, сиректеу ірі қара мал, түйе, шошқа, марал және тағы басқа жануарлар болып табылады. Бруцеллез індетінің таралуында адам ролінің эпидемиологиялық маңызы жоқ.
Бруцеллез адамдарға әр түрлі жолдармен жұғады. Індет көбінесе жанасқанда (ауру малмен немесе олардың өнімдерін, шикізаттарын пайдаланғанда) немесе алиментарлық жолмен жұғады.
Мал өнімдері мен шикізаттарының эпидемиологиялық маңызы көп мөлшерде ластанғанымен айқындалады, сонымен қатар ол бруцелланың түріне, және оның вируленттілігі мен ұзақ уақыт сақталуына байланысты. Мысалы, ластанған сүтте бруцеллалар 10 күннен аса, ішкі ұлпаларда, сүйекте, бұлшық ет пен лимфа бездерінде бір айдан аса, жүнде — 3 ай сақталады.
Адамдар бруцеллезге жанасу арқылы, не аэрогендік жолмен бруцелланың вирулентті өсінімен жұмыс істегенде шалдығады.
Қой мен ешкінің Brucella melitensis түрі қоздыратын адам бруцеллезіне көктем-жазғы маусымдылық тән, ол малдың төлдеуіне байланысты. Бруцеллез адамға ірі қарадан жұққанда маусымдылық соншалықты байқалмайды, ол ауру көбінесе сүт және сүт өнімдері арқылы жұғуына, сонымен қатар сауын мерзімі көпке созылуына байланысты.

5. Адамның бруцеллезі — ауыр созылмалы індет. Жасырын кезеңі 1-2 аптаға, ал кейбірде 2 айға дейін созылады. Жасырын кезеңнің мерзімі организмге енген микробтардың санына, олардың вируленттігіне және организмнің төзімділігіне байланысты.
Жасырын кезеңнен кейін адамның бруцеллезі жіті түрінде байқалып, дененің қызуы 3-7 күн бойы 39-40 о С көтеріліп тұрады. Дененің қызуы тоңазумен және қатты терлеумен қатар болады. Емді дер кезінде қолданғанда адам сауығып кетеді. Бірақ көбінесе аурудың белгілері ұлғайып рецедивті бруцеллез түрінде байқалып немесе қозғалу аппаратының, жүйке, несеп-жыныс және жүрек-қан жүйесінің зақымдануымен сипатталатын созылмалы процеске ауысып кетеді.
Жануарларда бруцеллездің клиникасы әртүрлі болады. Аурудың негізгі белгісі іш тастау болады, ол кезеңде іш тастаған төлмен, шарана суымен, плацентамен, жыныс органдарының сұйығымен көп уақытқа дейін сыртқы орта ластанады. Бруцеллалар сыртқа ауырған малдың несепімен және сүтімен шығады. Сонымен қатар малдың терісі, қорадағы мал орны, төсеніш, жем-шөптің қалдықтары, құрал-саймандар, мал қора, жайылым және суаттар ластанады. Жануарларда іш тастаудан басқа орхит, бурсит, эндометрит, мастит байқалады. Індет сонымен қатар жасырын түрде өтеді, тек арнайы зерттеу нәтижесінде ғана анықталуы мүмкін.

6. Жануарлардың бруцеллезімен күресу келесі шараларға бағытталған:
1) жануарлардың бруцеллезінің алдын алуға;
2) бруцеллездің эпизоотиялық ошақтарын жоюға;
3) бруцеллезді адамдарға жұқтырмауға.

7. Бруцеллезге қарсы шаралар ұйымдастыру-шаруашылық, ветеринариялық-санитариялық және арнайы жұмыстарды қарастырады.

8. Ұйымдастыру-шаруашылық шараларға малдың өсірілуі, азықтандыру мен өсіру жағдайы, жұмысты ұйымдастыруын қорғау, ветеринариялық және санитариялық білімдерді насихаттау.

9. Ветеринариялық-санитариялық шараларға санитариялық режимді және мал шаруашылығы нысандарында шектеу шараларын сақтау, фермаларды қоршау және зоналарға бөлу, ветсанжібергіш және дезбөгеттер жасау, мал өнімдері мен шикізаттарын залалсыздандыру, дезинфекциялау, дезинсекциялау және дератизациялау кіреді. Бұл шаралар жалпы қабылданған нормалар және бруцеллездің ерекшелігіне байланысты туындайтын жеке бөліктері жөнінде осы Ереже бойынша жүргізіледі.

10. Арнайы шараларға осы нұсқауға сәйкес жүргізілетін иммунопрофилактика және диагностикалық зерттеулер мәселелері кіреді.

11. Мал бруцеллезімен күресу жүргізілген індеттанулық талдау нәтижелері бойынша бруцеллезден таза немесе таза емес пункттерге жатқызылған жануарлар табынының (отарының) белгіленген аумағында жүргізіледі. Соңғысының құрамына індет ошағы және қауіп төнген зона кіреді.

12. Бруцеллезбен ауырған мал немесе осы аурудан таза емес мал табыны орналасқан мал қорасы, аула, жайылым немесе басқа да аумақтар бруцеллездің індет ошағы болып табылады.

13. Бруцеллезбен ауырған мал немесе уақытша оқшаулау мақсатында организмдерінен бруцеллалар белсенді бөлініп жатқан (мысалы шарана суымен, шумен, жыныс жолдарының бөлінулерімен) зақымданған жануарлар тобы орын тепкен қоралар және шектелген аумақ індет ошағының мәйегі болып саналады.

14. Індет ошағы орналасқан елді мекеннің (ауылдың, селоның, поселоктің) немесе шаруашылықтың (жеке қожалықтың, ұжымның) аумағы аурудан таза емес пункт болып есептеледі.

15. Індет ошағының сыртында орналасқан, аурудан таза емес пункттің аумағы, қауіп төнген зона болып есептеледі.

16. Аумақтар бруцеллез статусына байланысты класстарға бөлінеді: таза; А, В және С.

17. Таза класс: аудандық әкімшілік аумағында соңғы 12 ай бойы жануарлардың 90 процентін ресми диагностикалық тестілермен тексергенде оң нәтиже бермесе.

18. Класс А: аудандық әкімшілік аумағында соңғы 12 ай бойы жануарлардың 90 процентін ресми диагностикалық тестілермен тексергенде оң нәтиже берген мал 0,25 проценттен аспаса;

19. Класс В: аудандық әкімшілік аумағында соңғы 12 ай бойы жануарлардың 90 процентін ресми диагностикалық тестілермен тексергенде оң нәтиже берген мал 1,5 проценттен аспаса.

20. Класс С: аудандық әкімшілік аумағында соңғы 12 ай бойы жануарлардың 90 процентін ресми диагностикалық тестілермен тексергенде оң нәтиже берген мал 1,5 проценттен асып кетсе.

21. Жануарлар статусына байланысты сау, шартты түрде сау, ауру және ауруға күдікті тудыратын болып жеке немесе топтарға бөлінеді:
1) сау жануарлар: бруцеллезге ресми тестілер бойынша теріс нәтиже берген және аумақтың таза класында немесе аумақтың А және В кластарында бруцеллезден таза табындарда орналасқан;
2) шартты түрде сау жануарлар: бруцеллезге ресми тестілер бойынша теріс нәтиже; бірақ соңғы екі айда ауру малдармен жанасқан немесе аумақтың А және В кластары аумағында бруцеллезден таза емес табында орналасқан немесе аумақтың С класындағы барлық табындарда орналасқан;
3) бруцеллезге күдікті жануарлар: бруцеллезге ресми диагностикалық тестілер бойынша күдікті нәтиже немесе басқа диагностикалық әдістерге оң нәтиже берген;
4) бруцеллезбен ауырған жануарлар: бруцеллезге ресми тестілер бойынша оң нәтиже береді. А класы аумағында иммунологиялық тестілерге оң нәтиже берген жағдайда, вакцинамен егілгендігі ескерілмеу керек, ал бактериологиялық зерттеулер оң нәтиже бергенде, бруцелланың эпизоотологиялық және вакциналық штаммдарын жіктеу қажет.

22. Бруцеллез ауруы бойынша табынды таза, зақымданған және күдіктіге жатқызады:
1) таза табын — ресми тестілер бойынша соңғы 12 айда және басқа тестілер бойынша соңғы 2 айда бруцеллезге оң нәтиже бермеген табын;
2) зақымданған табын — ресми тестілер бойынша бруцеллезге оң нәтиже берген мал бар немесе эпидемиологиялық жағдай онда инфекция қоздырушысының бастауы барлығын дәлелдеген табын;
3) күдікті табын — ресми тестілер бойынша бруцеллезге күдікті нәтиже берген мал бар немесе басқа тестілер бойынша оң нәтиже берген табын.

23. Эпизоотологиялық жағдайға байланысты профилактикалық, аралық және сауықтыру шаралардың жоспарлары жасалынады:
1) профилактикалық іс шаралар жоспары — бруцеллезден таза ауылдық округтегі шаруашылық субъектісіне дайындалады.
2) аралық іс-шаралар жоспары — ауру шыға қалған жағдайда, уақытша іс-шаралар жоспары жасалынады, бірінші рет диагноз қойылатындықтан, бір жетіден — бір ай аралығына есептелінеді, онда малдың барлық басына және аурудың шыққан санын есепке алады, бұл жоспар бойынша, бруцеллездің нақты статусын анықтайды.
3) сауықтыру іс шараларының жоспары. Таза класс індет ошағы аумағында бруцеллез шыққанда барлық мал басын ауыстыру жолымен сауықтыру жоспары дайындалады. Мемлекеттік ветеринариялық қадағалау органдары жүйелі диагностикалық тексерулер жолымен сауықтыруға рұқсат берулері мүмкін.

24. Жануарларды және олардың биологиялық материалдарын қолданыстағы бруцеллезді диагностикалау нұсқамасына сәйкес жүргізеді.

25. Бруцеллезге жаппай тексеру үшін әлбетте әртүрлі серологиялық әдістерді қолданады, олардың ішінде ресми тестілердің нәтижелері ең дұрысы деп саналады. Бруцеллездің диагностикасы үшін ресми тестілер болып комплементі байланыстыру реакциясы (КБР) және иммуно-ферменттік анализ (ИФА) табылады.

26. Әртүрлі жануарларға зерттеулер жүргізіледі:
1) ірі қара мал, марал, зебу және басқалар мына серологиялық реакциялармен: агглютинация реакциясы (АР), комплемент байланыстыру реакциясы (КБР), комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы (КҰБР), роз бенгал сынамасы (РБС), Сайдулдин реакциясы (СР), иммуноферменттік анализ (ИФА), ал іш тасталған төлді бруцеллездің антигенін табу үшін биологиялық сынама қойып бактериологиялық зерттеулер жүргізіп тексереді;
2) қой, ешкі, бұғыны — мына серологиялық әдістермен тексереді: АР-агглютинация реакциясы, КБР-комплемент байланыстыру реакциясы, КҰБР-комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы, РБС-роз бенгал сынамасы, бактериологиялық (биологиялық сынама қою арқылы);
3) шошқаны мына серологиялық әдістермен тексереді: КБР-комплемент байланыстыру реакциясы, КҰБР-комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы, РБС-роз бенгал сынамасы; бактериологиялық (биологиялық сынама қою арқылы);
4) жылқыны мына серологиялық әдістермен тексереді: пробиркідегі АР-агглютинация реакциясы, КБР-комплемент байланыстыру реакциясы, КҰБР-комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы, РБС-роз бенгал сынамасы; бактериологиялық (биологиялық сынама қою арқылы);
5) түйені мына серологиялық әдістермен тексереді: АР-агглютинация реакциясы, КБР-комплемент байланыстыру реакциясы, КҰБР-комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы, РБС-роз бенгал сынамасы, бактериологиялық (биологиялық сынама қою арқылы);
6) иттерді және жануарлардың басқа түрлерін мына серологиялық әдістермен тексереді: АР-агглютинация реакциясы, КБР-комплемент байланыстыру реакциясы; бактериологиялық (биологиялық сынама қою арқылы).

27. Ұсақ малды B. ovis қоздыратын ауруға күдіктенгенде КҰБР-комплементті ұзақ байланыстыру реакциясымен тексереді. Іш тасталған төлді биологиялық сынама қою арқылы бактериологиялық зерттеулер жүргізу немесе бруцеллез антигенін анықтау мақсатында иммуно-ферменттік анализ — ИФА әдісімен тексереді.

28. Жануарларды бруцеллезге 15-30 күннен кейін серологиялық әдістермен қайтадан тексереді.

29. Сиырларды (қашарларды), інгенді буаздығына қарамастан, бірақ туғанынан 14 күннен кейін, аналық қойды және мегежінді төлдегенінен 1 айдан кейін, сондай-ақ ұсақ малдың төлдерінен басқа, жас малдарды 4-6 айлығынан бастап тексереді.

30. Бруцеллезге қарсы егілмеген ірі қара малды және қойды, осы ауруға, вакцинаны қолдану нұсқамасында белгіленген тәртіпте және уақытта тексереді, сондай-ақ осы ауру бойынша жағдайға баға береді.

31. Бруцеллезге күдік тудырған белгілер байқалған малдардан алынған материалдарға бактериологиялық зерттеулер (биологиялық сынамамен бірге қояды) жүргізіледі. Ветеринариялық зертханаға түскен іш тасталған төлдер міндетті түрде кампилобактериоз, трихомоноз, листериоз, сальмонеллез, лептоспироз, хламидиоздық аборт ауруларына тексеріледі.

32. Бруцеллезді уақытында айқындау мақсатында аурудан таза шаруашылық субъектілері жоспарлы түрде осы ауруға тексеріледі:
1) мүйізді ірі қара мал: сиырлар серологиялық — АР-агглютинацция реакциясы, КБР-комплемент байланыстыру реакциясы, КҰБР-комплементті ұзақ байланыстыру реакциясы, РБС-роз бенгал сынамасымен жылына 2-рет, сауылатын жануарлардан топтан алынған сүт шығыршық реакциясымен (ШР) — ай сайын, бұқалар АР, КБР, КҰБР, РБС реакциялары арқылы тоқсан сайын тексеріледі. Іш тастау болған жағдайда, іш тасталған төл бактериологиялық зерттеумен;
2) қой және ешкілер: меншік түріне қарамастан барлық шаруашылық субъектілерінде аналық қойлар, 3-4 айлық ұрғашы тоқтылар — ұрықтандыру алдында (РБС немесе АР, КБР, КҰБР реакцияларымен), қошқарлар бруцеллезге және инфекциялық эпидидимитке — жылына 2-рет (төлдегенге дейін және төлдегеннен кейін РБС, КҰБР реакцияларымен) тексеріледі. Іш тастау болған жағдайда, іш тасталған төл биологиялық сынама қою арқылы бактериологиялық зерттеумен тексеріледі;
3) шошқалар: негізгі мегежіндер және аталық шошқалар — жылына 2 рет, ал қалған мал басы — жылына 1 рет (РБС, КБР, КҰБР реакцияларымен). Іш тасталған төл биологиялық сынама қою арқылы бактериологиялық зерттеумен;
4) жылқылар бруцеллезге күдіктенуге негіз болатын белгілері байқалған кезде (бурсит, тағы басқа), сондай ақ ірі қара малының және майда жандықтың бруцеллезден сауықтыру алу үшін, шектеуді алар алдында бруцеллезге (АР, КБР, КҰБР, РБС реакцияларына) тексереді;
5) марал өсіру шаруашылықтарында қан сарысуын бруцеллезге (АР, КБР, РБС реакцияларымен) жылына бір рет, мүйіздерін кесу кезінде тексереді;
6) терісі бағалы аңдар өсіретін шаруашылықтарда бруцеллезге ветеринариялық бақылау ересек аңдарды серологиялық зерттеулер көмегімен және іш тасталған төлдерді бактериологиялық зерттеулер жүргізу арқылы жүзеге асырады;
7) қойдың инфекциялық эпидидимитіне аурудың қоздырушысының өсінін бөліп алғанда немесе комплементті ұзақ бекіту реакциясы бойынша овис антигеніне оң нәтиже алынса диагноз қойылды деп есептеледі.

33. Бруцеллезден таза статустағы табында бруцелла өсінін бөліп алғанда немесе биосынама бойынша немесе иммуноферметтік анализ әдісімен оң нәтиже алынса бруцеллезге диагноз қойылды деп есептеледі. Жануарлардан серологиялық зерттеулермен бруцеллезге оң нәтиже алынғанда осы Ереженің қосымшаларына сәйкес диагнозға анықтау жүргізеді.

34. Жануарлардан бөлініп алынған бруцелланың өсіндерін Республикалық ветеринариялық зертханаға немесе оның облыстық филиалдарына ауру қоздырушысының түрін анықтауға жібереді.

35. Бруцеллезге диагноз қойылған жағдайда, ауданның мемлекеттік ветеринариялық бас инспекторы, санитарлық-эпидемиологиялық қызметтің мамандарымен бірге, шаруашылықта індет ошағының және індет процесінің, инфекция қоздырушысының бастауының, оның берілу факторларын, індет ошағының, қауіп төнген аумақтың, қолайсыз пункттің шекарасын анықтау мақсатында эпидемиолого-эпизоотологиялық талдау жүргізеді.

36. Эпидемиолого-эпизоотологиялық талдаудың нәтижелері акті түрінде дайындалады. Оған аймақтың рельефінің схема-картасы, мал қораларының, тұрғын, өндірістік және басқа нысандардың орналасуы бірге беріледі. Схема-картада індет ошағының, қауіп төнген зона және аурудан таза емес пункттің шекаралары көрсетіледі.

37. Жануарлардың бруцеллез ауруының алдын алу үшін уақытында бақылау зерттеулерін жүргізу қажет.

38. Бруцеллезге бейім жануарларды (оның ішінде асыл тұқымды жануарларды) сатып алғанда, оларды 30 күн бойы басқа малдардан оқшаулап ұстайды және 2-рет бруцеллезге диагностикалық зерттеулер жүргізіп, ал қошқарларды сонымен қатар инфекциялық эпидидимитке тексереді. Басқа жануарлармен жанасуға немесе бірге ұстауға зерттеулерден тек 2 рет теріс нәтиже алғаннан кейін барып рұқсат етіледі. Егер зерттеулер кезінде оң нәтиже берген жануарлар байқалса, оларды оқшаулайды және диагнозын анықтайды (осы Ереженің қосымшаларына сәйкес), бруцеллез анықталған жағдайда ауру және олармен жанасуда болған жануарларды етке союға тапсырады.

39. Жануарларды басқа адамдарға сату және осы пункттен басқа жаққа әкету, олардың аурудан тазалығын дәлелдегеннен кейін және паспортында қажетті белгілердің болуына байланысты жүзеге асырылады.

40. Қазақстан Республикасының аумағында жануарларды бруцеллезге қарсы профилактикалық мақсатта егу шектелген вакциналармен ветеринария саласындағы өкілетті мемлекеттік органның рұқсатымен жүргізіледі.

41. Статусы таза классқа жататын аумақта, жануарларды бруцеллезге қарсы әдетте вакцинамен екпейді. Егер аумақ бруцеллез бойынша А, В және С кластарының аумағымен шекаралас болған жағдайда вакцинамен егу қарастырылады.

42. Егер таза аумақ, А класына жататын аумақпен шекаралас болған жағдайда, бруцеллезге қарсы тек қана жас малдарды, бұзауларды және қозыларды ғана вакцинамен егеді. Олар штамм 82 және Рев-1 вакциналарының қолдану жөніндегі нұсқамаларына сәйкес егіледі.

43. Егер таза аумақ В және С класына жататын аумақпен шекаралас болса, онда бруцеллезге қарсы сиырларды штамм 82 векцинасымен, ал саулық қойларды штамм Рев-1 вакцинасының төмендетілген дозасымен, олардың қолдану нұсқамасына сәйкес егеді.

44. А класына жататын аумақта бруцеллезге қарсы тек жас малдарды, бұзауларды — штамм 82 вакцинасымен, ал қозыларды Рев-1 вакцинасымен, олардың қолдану нұсқамасына сәйкес егеді.

45. Егер А класына жататын аумақ, В немесе С класына жататын аумақтармен шекаралас болса, онда бруцеллезге қарсы сиырларды штамм 82 вакцинасымен, саулық қойларды штамм Рев-1 вакцинасының төмендетілген дозасымен, қолдану нұсқамасына сәйкес егеді.

46. В немесе С класына жататын аумақтарда аурудан таза жануарларды, бұзауларды және сиырларды штамм 82 вакцинасымен, ұрғашы қозыларды және саулық қойларды Рев-1 вакцинасының төмендетілген дозасымен, қолдану нұсқамасына сәйкес егеді.

47. В немесе С класына жататын аумақта аурудан таза емес пункттерде табында бруцеллезбен ауырған жануарлар болған жағдайда, жас малдарды тек екі рет теріс нәтиже және бақылау зерттеулерінен теріс нәтижелер алынғаннан кейін сақа малдарды вакцинамен егеді.

48. Егер бруцеллезден таза табында жоспарлы диагностикалық зерттеулер кезінде, бруцеллезге оң нәтиже берген жануарлар шықса, онда табын бруцеллезден уақытша күдікті статусына ие болады және аралық іс-шаралар жоспары бойынша бруцеллездің қорытынды статусы анықталады.

49. Бруцеллезге оң нәтиже берген жануарлар оқшауланады және реакция берген малдарды оқшаулап осы Ереженің қосымшаларына сәйкес диагнозы анықталады.

50. Егер бруцеллездің диагнозы анықталып, ал індеттанулық зерттеулер бойынша бруцеллез қоздырушысының бастауының және берілу факторларының барлығы анықталса, онда табын бруцеллезге шалдыққан статусына ие болады.

51. Егер бруцеллездің диагнозы анықталмаса, ал індеттанулық зерттеулер бойынша бруцеллез қоздырушысының бастауының және берілу факторларының жоқтығын анықталса, онда табынға бруцеллезден таза статусы қайтарылады.

52. Бруцеллезден сауықтыру шаралары індет ошағын жоюға бағытталған, инфекция қоздырушысының бастауын жоюға және берілу факторларын залалсыздандыруға.

53. Бруцеллез қоздырушысының бастауын жоюға, бруцеллезбен ауырған және бруцелла тасымалдаушы жануарларды толығымен айқындау және жою арқылы қол жетеді.

54. Бруцеллезбен ауырған жануарлардың жартысы, сондай-ақ жасырын бруцелла тасымалдаушылардың көпшілігі, қалыптасқан әдістермен бір рет тексергенде анықталмайтындықтан, табындағы ауруға шалдыққан барлық мал басын 30 күн ішінде етке сойған тиімді.

55. Ауданның мемлекеттік бас ветеринариялық инспекторының рұқсаты бойынша бруцеллезге шалдыққан табынды, жануарларға жүйелі серологиялық зерттеулер жүргізу, ауруға шыққан жануарларды етке сою жолымен сауықтыруға болады.

56. Табындарды жүйелі серологиялық зерттеулер жолымен сауықтыруға, жануарларда бруцеллездің клиникалық белгілері байқалмаса және табында бруцеллезге шалдығу ұлғаймаса рұқсат етіледі. Қатарынан арасына 15 күн салып кешенді АР, КБР, КҰБР, РБС немесе ИФА-ге, серологиялық әдістермен тексергенде бруцеллез анықталса жұғу индексі бірінші тексеруде 5 процент, ал екінші тексеру 3 проценттен аспаған жағдайда.

57. Сауықтыру шараларын ауданның мемлекеттік бас ветеринариялық инспекторының басшылығымен ветеринариялық мамандар жоспарлайды және орындайды.

58. Індет ошағындағы мал байлауда бағып күтіледі. Кейбір жағдайда оларға қоршалған жайылым телімдерін бекітіп береді, ондай жағдайда індет ошағының шекарасы кеңейтіледі. Ауру малдар жайылған жайылымды және олар су ішкен ақпайтын суаттарды, тек аурудан таза емес мал тобы шығарылғаннан соң кемінде 3-айдан кейін және сол аумақ толығымен залалсыздандырылғаннан кейін сау малдарға пайдалануға болады.

59. Зерттеу нәтижелері алынғаннан кейін бір тәулік ішінде оң және күдікті нәтиже берген жануарлар бөлек оқшауланады.

60. Оң нәтиже берген жануарларды 3-күннің ішінде етке союға жібереді.

61. Күдікті нәтиже берген жануарлар 15-20 күннен кейін кешенді серологиялық әдістермен қайта зерттеледі. Оң және қайтадан күдікті нәтижелер алынса бруцеллезге диагноз анықталды деп есептеледі және жануарлар етке сойылады. Қайтадан зерттеу барысында күдікті нәтижесі жойылған жануарлар, шартты түрде сау деп танылады және табынға қайтарылады. Егер бірінші жолы бірнеше жануар күдікті нәтиже беріп және қайтадан зерттеу барысында олардың жартысында диагноз анықталса, онда барлық мал тобы етке союға жіберіледі.

62. Диагностикалық зерттеулер жүргізілгеннен және оң нәтиже берген жануарлар оқшауланғаннан кейін мал қоралары дезинфекцияланады. Оң нәтиже берген мал орналасқан оқшауханада аптасына бір рет дезинфекция жасалынады.

63. Екі рет теріс нәтиже алынғаннан кейін, табын үш айлық бақылауға қойылады. Осы уақыт аралығында АР, КБР, РБС және ИФА әдістерімен диагностикалық зерттеулер жүргізіледі. Теріс нәтижелер алынғаннан соң дератизация, санитариялық жөндеу және қорытынды дезинфекция жүргізілгеннен кейін табын сауықтырылды деп есептеледі және шектеу алынады.

64. 12 ай ішінде табын сауықтырылмаса, онда мемлекеттік ветеринариялық инспектор індеттанулық зерттеулер нәтижелері бойынша сауықтыру шараларын ұзартудың немесе барлық мал басын етке союдың тиімділігі туралы шешім қабылдайды.

65. Егер байқау зерттеулері кезінде бірен-саран мал оң нәтиже берсе, ал жыл бойғы ауыру көрсеткіші 10% артпаса, табынды сауықтыру мерзімі тағы да 6 айға ұзартылуы мүмкін.

9. Індет ошағындағы және бруцеллезден таза емес
пункттердегі жүргізілетін ветеринариялық-санитариялық
шаралар

66. Індет ошағы айқындалғанда және аурудан таза емес пункттің шекарасы анықталғанда шектеу қойылады.

67. Шектеу шарттары бойынша тиым салынады:
1) шектеу қойылған аумақ арқылы аурудан таза жануарларды тасымалдауға, айдап өтуге, енгізуге, сыртқа шығаруға, тек оларды етке союға жіберген жағдайдан басқа;
2) індет ошағы айқындалған аурудан таза емес аумақтан басқа аумаққа әкетуге, шөп, сабан және басқа мал азығын дайындауға, сондай-ақ мал және адамдардың жиналуына байланысты шаралар жүргізуге;
3) бруцеллезбен ауырған жануарларды және олардан алынған төлдерді 5 күннен артық ұстауға; көрсетілген жануарларды тез арада басқа жануарлардан оқшаулайды және олардың асыл тұқымдығына, өндірістік мәніне, салмағына, жасына буаздығына қарамастан бордақыламай 5 күн ішінде етке союға өткізеді.

68. Бруцеллезден таза емес табынның жануарларын аурудан таза мал басынан оқшаулап ұстайды. Төл алуды, мал қораларынан қабырға арқылы оқшауланған бөлмелерде жүргізеді.

69. Бұрын ауру жануарлар (аурудан таза емес мал басы) ұсталған мал қораларына сау малдарды енгізуге тыңғылықты дезинфекцияланғаннан, мал қыдырту алаңдарын және басқа нысандарды тазалағаннан, сондай-ақ дезинсекция және дератизация жүргізілгеннен кейін рұқсат етіледі.

70. Бруцеллезден таза емес жануарлар жайылған жерлерден орылған шөп үш ай бойы сақталады. Сонан кейін барып сол аумақта ұсталатын малға беріледі.

71. Бруцеллезден таза емес пункттерде ұсталатын қой мен ешкілерді саууға, залалсыздандырылмаған елтірі терілерін өңдеуге (кептіру, тазалау және басқа), сондай-ақ қозының ұлтабар қарнын және ұшаларын дайындауға, ал қой және ешкі сүтінен ірімшік және қатық дайындауға тиым салынады. Елтірі терісі ұшадан сыпырып алынғаннан кейін дезинфекцияланады және сақталады, ал ұшалары өртеледі немесе мал қорымына апарып тасталады.

72. Бруцеллезден таза емес пункттерде қойдан (ешкіден) алынған жүнді залалсыздандырады.

73. Бруцеллезбен ауырған (оң нәтиже берген), тек ветеринариялық-санитариялық ережелерді сақтап ет комбинаттарына апарылатын малдан басқа, жануарларды тасымалдауға және етке, жайлауға айдауға болмайды. Бруцеллезбен ауырған жануарларды темір жолмен, су жолымен және автокөлікпен ветеринариялық-санитариялық ережелерді қатаң сақтай отырып, ветеринариялық маманның бақылауымен ерекше жағдайда ветеринариялық-санитариялық жүк тасымалдау талаптарын басшылыққа ала отырып ет комбинаттарына апаруға рұқсат етіледі.

74. Шаруашылықта (аулада) бруцеллезбен ауырған малдарды етке союға, осы мақсатта арнайы дайындалған орындарда барлық ветеринариялық-санитариялық іс-шаралардың талаптарын сақтай отырып етке сояды.

75. Бруцеллезбен ауырған малдарды етке сойған кезде, алынған залалсыздандырылмаған етті, ет және басқа өнімдерді аңдарға азық ретінде пайдалануға тиым салынады.

76. Жануарлардың өлекселері, іш тасталынған төл міндетті түрде жойылады немесе утелдеуге жіберіледі.
77. Бруцеллезбен ауырған сиырларды саууға тиым салынады.

78. Аурудан таза емес пункттегі сиырлардан алынған залалсыздандырылмаған сүтті сүт өңдеу мекемелеріне апаруға, базарларда сатуға, асхана жүйесінде пайдалануға тиым салынады. Ондай сүт пісіріліп жас малдарды азықтандыру үшін пайдаланылады.

79. Аурудан таза емес пункттегі теріс нәтиже берген сиырлардан алынған сүт (кілегей) 70 о С 30 минут бойы, 85-90 о С 20 секунд бойы залалсыздандырылады, пісіріледі немесе тортасы айырылған майға өңделеді. Сүт осындай тәртіпте шаруашылық ішіндегі қажеттілік үшін залалсыздандырылады (сонымен қатар беті алынбаған сүттің гелін алмастыруға).

80. Тортасын айырған май дайындағанда алынатын көк сүтті және іркітті сол фермада малдарға азық ретінде пайдаланады.

81. Ауырған жануар тұрған қора жайларды дезинфекциялау үшін — хлорлы әктің судағы ерітіндісімен; құрамында 2 процент белсенді хлоры бар немесе ДП-2 препаратымен; формальдегидтің ерітіндісімен (70 процент формалин және 3 процент күйдіргіш натрий); 2 процент күйдіргіш натрийдің ыстық ерітіндісі; 2 процент формальдегидтің ерітіндісі; 0,5 процентті глутарь альдегидтің ерітіндісі; 5 процент техникалық фенолды натрий немесе карбол қышқылы; эстостерил-1 құрамында 0,5 процент мүсәтір қышқылы бар; немесе басқада дезинфекциялық заттар пайдалынады.

82. Бруцеллезбен ауырған немесе оған күдікті малдардың көңін, төсенішін және жем-шөп қалдықтарын жояды немесе залалсыздандырады. Осы жануарлардың көңін шаруашылықта, тек алдын ала залалсыздандырып барып қолдануға болады. Көңді биологиялық, химиялық немесе физикалық әдістермен залалсыздандырады.

83. Ірі қара мал бруцеллез ауруынан таза емес аумақтарда шаруашылық аралық фермалар және басқа бұзау өсіру мекемелерін ұйымдастыруға жол берілмейді.

84. Індет ошағы айқындалғанда және аурудан таза емес пункттің шекарасы анықталғанда шектеу қойылады.

85. Шектеу шарттары бойынша тиым салынады:
1) малдарды оқшауханадан басқа жерлерде ұстауға;
2) індет ошағы және аурудан таза емес аумаққа жануарларды кіргізуге (әкелуге) және шығаруға (әкетуге).

86. Бруцеллезден таза емес пункттерді сауықтыру індет ошағын және сыртқы ортадағы (берілу факторларын және ауру қоздырушыларын тасымалдаушыларды) қоздырушыны жою үшін жүргізілетін шараларға тіреледі.

87. Іш тастау байқалған, бруцеллезбен ауырған мал айқындалған кезде, табындағы барлық жануарларды 5 күн ішінде етке союға тапсырады.

88. Ірі қара малдың бруцеллезі анықталған кезде, аурудан таза емес пункттің, жеке індет ошағының және қауіп төнген аумақтың шекарасын белгілейді және шектеу қояды.

89. Аурудан таза емес пункттерді сауықтырады:
1) аурудан таза емес мал басын жою және оларды сау малдармен алмастыру жолымен;
2) жүйелі диагностикалық тексерулер, ауруға шыққан малдарды оқшаулау және етке сою жолымен.

90. Аурудан таза емес барлық ірі қара мал басын 30 күн ішінде, ал айқындалған ауру малдарды, аурудан таза емес мал басын жойғаннан кейін 5 күн ішінде етке сояды, мал тұрған қора және оның аумағы санацияланады.

91. Ірі қара мал табынын бруцеллезден жүйелі диагностикалық тексерулер жолымен, бруцеллезге қарсы вакциналарды қолдану және оларды қолданбай сауықтырады.

92. Вакциналарды қолданбай сауықтыру кезінде диагностикалық зерттеулер жүргізеді.

93. Оң нәтиже берген малдарды тез арада табыннан оқшаулайды және оларды айқындаған уақыттан бастап 5 күн ішінде етке сояды. Ауру мал тұрған қораларға дезинфекция жүргізеді (әрбір ауру мал анықталғаннан соң).

94. Қатарынан екі рет теріс нәтижелер алынғаннан кейін, аурудан таза емес пункттегі барлық мал басы 3 айлық бақылауға қойылып, арасына 1,5 ай салып диагностикалық зерттеулермен тексеріледі. Бақылау тексерулері кезінде теріс нәтижелер алынып және қорытынды іс-шаралар жүргізілгеннен кейін аурудан таза емес пункттен шектеу алынады.

95. Табынды бруцеллезге қарсы вакцинаны қолдану арқылы сауықтыру кезінде мал басына сертификациялық статусына сәйкес иммунизация жүргізіледі.
Вакцина егілген малдарды бруцеллезге вакцинаның қолдану нұсқамасында белгіленген әдістермен және көрсетілген мерзімде тексереді.

96. Егер табын жүйелі диагностикалық зерттеулер жолымен бір жыл ішінде сауықтырылмаса, онда табындағы барлық жануарларды етке сояды.

97. Иммунделген мал табынын сауықтыру кезінде вакцина егілген кезеңнен кейін диагностикалық зерттеулер мал бруцеллезінің диагностикасы нұсқамасына сәйкес иммунологиялық реакциялармен және 0-ПС антигенмен иммундық диффузиялық реакциясымен (ИДР) жүзеге асырылады.

98. Шаруашылық субъектісінде қойдың, ешкінің бруцеллез ауруы айқындалған кезде, індет ошағындағы барлық мал басы физиологиялық жағдайына, шаруашылық мәніне қарамастан, алынған төлімен бірге тез арада етке союға жіберіледі.

99. Аурудан таза емес пунктте, қауіп төнген аумақта орналасқан ауруға бейім мал басын серо-аллергиялық әдіс кешенімен бруцеллезге тексереді. Егер шаруашылық субъектісінде қой, ешкі арасында ауру жануарлар болмаса, аурудан таза емес пунктте ұсталатын барлық ауруға бейім мал басы бойынша зерттеу барысында қатарынан екі рет теріс нәтиже алынса және барлық санитариялық шаралар орындалса шектеуді алады.

100. Сау малға індеттің жұғу қаупі төнген жағдайда, оларды вакцинамен егеді. Вакцинаны қолдану тәртібі және сонан кейінгі диагностикалық зерттеулер жүргізу нұсқамаға сәйкес шектелуі және шаруашылық субъектісінің сауықтыру жоспарында көрсетілуі тиіс. Бұл жағдайда барлық классификациялық аумақтың қозыларын иммундеуді, оларды алдын ала тексеру арқылы жүзеге асырады. Барлық жастағы қой топтарын жылдың бір мезгілінде (шілде-тамыз) вакцинамен егеді.

101. Қойларды (ешкілерді) ұрықтандыру үшін бруцеллезден және жұқпалы эпидидимиттен сау қошқарлардың (текелердің) ұрықтарын пайдаланады. Кейін олардың аурудан тазалығына бақылауды аулаларда ұсталатын кішірек мал басын (50 басқа дейін) және отардағы (50 бастан артық) барлық мал санының 30% жоспарлы диагностикалық тексеру жолымен жүзеге асырады.

12. Қойлардың «Brucella ovis» (қойлардың
жұқпалы эпидидимиті) қоздыратын ауруынан таза емес
пункттерді сауықтыру

102. Қойлардың жұқпалы эпидидимиті айқындалған кезде, ауру жануарларды етке союға өткізеді, ал шаруашылық субъектісіне шектеу қояды.

103. Ауру қошқарлармен жанасқан қойларды, серологиялық КҰБР және аллергиялық әдіспен 20-30 күн сайын қатарынан 3 рет теріс нәтиже алынғанша тексереді. Ауру мал шыға қалған жағдайда, оларды етке союға жібереді (саулық қойларды қозыларымен бірге). Іш тасталған төл байқалса, оны зертханаға бактериологиялық тексеруге жібереді.

104. Қошқарлар және саулық қойлар үлкен топтармен шоғырланған жерлерде, жүйелі диагностикалық зерттеулер әдісімен сауықтыруға болмаған жағдайда, төлдерді (3-5 айлық) нұсқамаға сәйкес Рeв-1 вакцинасымен егеді.

105. Зерттеулерден теріс нәтижелер алынған кезде, барлық ауырған мал басын етке союға тапсырғаннан және санитариялық жұмыстар жүргізілгеннен кейін, пунктті таза деп есептеп жануарларды қолданысқа пайдаланады.

106. Кейін қошқарларға жылына 2 рет, ұрықтандырудан 1-2 ай бұрын және ұрықтандыру кампаниясы біткен соң жоспарлы диагностикалық зерттеулер жүргізіледі.

107. Түйелерді жүйелі диагностикалық зерттеулер жолымен және нұсқамаға сәйкес арнайы профилактикалық препараттарды (штамм 82 вакцинасын) қолдану арқылы сауықтырады.

108. Шошқаларда бруцеллез анықталғанда, барлық мал басын, оның ішінде жас торайларды, етке союға өткізеді және кешенді ветеринариялық-санитариялық іс-шаралар жүргізеді. Қораларды және олардың аумақтарын санациялағаннан және шектеуі алынғаннан кейін фермаға сау шошқаларды әкеледі.

109. Барлық категориядағы аң өсіру шаруашылықтарында және ит питомниктерінде бруцеллез айқындалған кезде барлық аурудан таза емес жануарлар топтарын сояды, терілерін залалсыздандырғаннан кейін қолданады. Қалған мал басын екі рет теріс нәтиже алынғанша тексереді. Ауру аңдарды жойғаннан және кешенді ветеринариялық-санитариялық шаралар жүргізілгеннен кейін пункттен шектеу алынады.

110. Маралдардың және бұғылардың бруцеллезін айқындау үшін, пантыны кесу кезінде қан тексеріледі. Оң нәтиже берген жануарларды етке сояды. Аурудың алдын алу мақсатында табындардың қозғалыс маршруттарын белгілейді. Төлдеу кезінде шуларын және іш тасталған төлдерін жояды, табынды жаңа жайылымға айдап апарады.

111. Егер кезекті тексеру кезінде, бірде-бір жануар диагностикалық тестерге оң нәтиже бермесе және кешенді ветеринариялық-санитариялық шаралар жүргізілген болса, табын аурудан таза деп танылады.

112. Бруцеллездің індет ошағы — жануарларға және адамдарға жұғу қаупі бар, ауру қоздырғышының бастауы және берілу тетігі орналасқан аумақ болып саналады. Індет ошағына эпидемиолог және эпизоотолог дәрігерлер бірлесіп талдау жүргізеді. Талдауды уақытында және жедел жүргізудің маңызы зор. Ауыл шаруашылығы жануарларының бруцеллезімен күресудің және адамдардың бруцеллезбен ауруының алдын алудың кешенді шаралары ветеринариялық және санитариялық қызмет мамандарының шаруашылық (ферма) жетекшілерімен бірлесе отырып, аумақтың эпизоотологиялық жағдайын және эпидемиологиялық ерекшеліктерін нақтылы зерттеулер негізінде дайындалады.

113. Адамдарға бруцеллездің жұғуын, аурудың бастауын анықтауда эпизоотологиялық деректердің шешуші маңызы бар.

114. Адамдардың бруцеллезбен ауыруында қой бруцеллезінің маңызы ерекше. Ірі қара мал және шошқа бруцеллез ошақтарында, әлбетте ауру бірен-саран спорадиялық жағдайда тіркеледі.

115. Індет ошағына эпидемиологиялық талдау жүргізу емдеу мекемелерінен (форма N 58/у ) бір тәулік ішінде шұғыл хабарлама, сондай-ақ ветеринариялық қызметтен, шаруашылық субъектілерінің мамандарынан немесе жетекшілерінен, мал иелерінен жануарлардың бруцеллезбен ауырғаны туралы мәліметтер алынғаннан кейін басталады.

116. Адамдардың бруцеллезбен ауыру жағдайына эпидемиологиялық талдау жүргізудің мақсаты ветеринариялық қызмет мамандарымен бірлесе отырып аурудың бастауын, жұғу жолдарын, инфекция бастауымен жанасуда болған барлық тұлғаларды анықтау және сол ошақта бруцеллездің адамдарға жұғуының алдын алудың кешенді шараларын жүргізудің, сондай-ақ бруцеллез ошағында жұмыс істейтін тұлғаларды алдын ала бақылауға алу болып табылады.

117. Жұғу жолдарын анықтау үшін мал шаруашылықтарына, жеке шаруашылықтарға, мал өнімдерін және шикізаттарын өңдеу (сүт комбинаттарына, мал сою пункттеріне, ірімшік қайнату зауыттарына) мекемелеріне мұқият талдау жүргізу қажет. Талдауды ветеринариялық дәрігер-эпизоотолог, дәрігер-эпидемиолог объектіге бекітілген санитарлық дәрігермен және шаруашылықтың немесе мекеменің (жеке меншіктің) қатысуымен жүргізеді. Ошақта эпизоотолого-эпидемиологиялық талдау келесі кесте бойынша жүргізіледі:
1) ошақтың шыққан жерін анықтау (ферма, отар, мал өнімдерін өңдеу мекемелері, жеке шаруашылық). Осы ошақта бұған дейінгі адамдарды диспансерлік тексерудің және ветеринариялық зертханалардың тексеру нәтижелерін пайдалана отырып, бұдан бұрын ошақта адамдардың немесе жануарлардың бруцеллезбен ауырған жағдайы болғандығын анықтау қажет;
2) ошақтың шығу себептерін және жағдайларын, инфекция қоздырушысының бастауын және аурудың адамдарға жұғуын анықтау. Кейінірек бруцеллезге қарсы қолданылатын шаралар осы мәселелерді дәл және толық анықтауға байланысты ветеринариялық қызмет жануарларды бруцеллезге тексеруді және ауру мал шыға қалғанда оларды тез арада оқшаулауды, союды, сондай-ақ басқада ветеринариялық-санитариялық шараларды ұйымдастырады. Санитарлық- эпидемиологиялық қызмет емдеу жүйелері арқылы ауруды алдын ала анықтау және емдеу мақсатында аурудың жұғу қаупі төнген барлық тұлғаларды тексеруді, берілу факторлары болып саналатын күдікті нысандардан зертханалық зерттеулерге сынамалар алуды, аурудың алдын алу туралы санитарлық үгіт ағартушылық жұмыстарды және басқа шараларды ұйымдастырады. Іш тастаған, өлі туған жануарлардың төлдерінен және сүттерінен қоректік орталарды пайдалана отырып бруцеллалардың өсіндерін бөліп алу, аурудың жұғуының басты дәлелі болып табылады.
Сонымен қатар, бұл факторлардың (топырақ, су, сүт өнімдері, жүн, тері, көң және басқа) маңызын анықтау гемагглютинациялау тәсілінде (РПГА) моноклональді антиденелердің эритроцитарлық диагностикумдерін және басқа тәсілдерді қолдану арқылы жүзеге асырылады;
3) алынған мәліметтерді талдау, шыққан ошақты жоюдың барабар шараларын қабылдау, оның шығуы және жүргізілген шаралар туралы тұжырымдар дайындау. Ветеринариялық маман және эпидемиолог ошақтың эпизоотологиялық жағдайын, қарқынын (малға жұғу деңгейін), шекарасын, қоздырушының түрін, нысанның санитарлық-гигиеналық жағдайын, инфекция қоздырушысының берілу факторлары мен жұғу жолдарын, жұғу қаупі төнген тұлғалардың тізімін анықтауға және ошақты жоюдың шараларын қабылдауға тиісті. Бруцеллездің ошағы, барлық ауру мал союға өткізілгеннен, бақылау тексерісі кезінде қалған жануарлардан теріс нәтижелер алынғаннан, инфекцияның берілу факторлары залалсыздандырылғаннан, мал тұрған жер тазартылғаннан, жұғу қаупі төнген барлық тұлғалар диспансерлік бақылаудан өткеннен кейін жойылды деп есептеледі. Ошақтың жойылуының ең басты себебі, ауру малдың болмауы және осы ошақта адамдардың бруцеллезбен қайтадан ауырмауы болып табылады. Эпидемиолог індет ошағына ветеринария маманымен бірлесіп талдау жүргізу барысында, адамға жұққанына, жұқпағанына қарамастан арнайы есептілік формасындағы N 307/у «Зооноз ауру ошағына эпизоотолого-эпидемиологиялық талдау жүргізу картасы» толтырылады. Адам ауырған жағдайда, оған «Ауру туралы мәліметтер» жанамасы толтырылады.
Ошақта бірнеше осындай жағдайлар болғанда, жанама әрбір ауруға толтырылады. Картаның бөлімдері және ондағы сұрақтар ошаққа эпизоотолого-эпидемиологиялық талдау жүргізу этаптарының тәртібінде дайындалған. Егер эпидемиологиялық талдау бруцеллезбен ауырған жандарға байланысты жүргізілсе (ветеринариялық дәрігермен бірге), онда бруцеллезге қарсы қолданылған шаралардың орындалу нәтижелері, жұмыскерлерді бруцеллезге қарсы егудің жағдайы, инфекция бастауымен жанасқан тұлғаларды медициналық тексеруді ұйымдастыру, сондай-ақ эпидемияға қарсы жүргізілген шараларды тексеру нәтижелері көрсетіледі. Шаруашылыққа (мекемеге) міндетті түрде орындалуы тексерілетін жоспар-тапсырма дайындалады.

118. Фермаларға, жеке мекемелерге (шаруашылықтарға) талдау жүргізгенде бруцеллезге қарсы қолданылған шаралардың орындалуына, жұмыскерлердің еңбек ету жағдайына басты көңіл аудару қажет, ол үшін:
1) нысанның санитарлық-гигиеналық жағдайын бағалау, аумақтың көріктенуін, сумен қамтамасыз етілуін, дезинфекциялық және жуғыш заттардың болуын, жұмысшылар бөлмелерінің жабдықталуын, олардың күту жағдайын, мал қорымдарының, Беккери апандарының немесе өлексе өртеу пештерінің, сыпыру тазалау құралдарының болуын, оның ішінде іш тастаған және өлі туған төлдерді, шуды алуға арналған құралдардың болуын анықтау қажет;
2) жеке қорғану киімдерінің, арнайы және аяқ киімдердің, қолқаптардың, резинеленген фартуктердің, олардың санын, қолдануға болатындығын, сақтау тәртібін, орталықтан жуу, аптечкалардың, қолжуғыштардың, дезинфекциялық заттардың, сабынның болуын анықтау;
3) алиментарлық жұғу жолдарын анықтау мақсатында сүтті пастерилизациялау режимін, ыдыстардың жуу және сүзгіш материалдарын сақтау тәртіптерін бақылауға, сүт және сүт өнімдерін сату тәртібін белгілеу;
4) талдаудан өткен шаруашылықтағы мал өнімдері мен шикізаттарын өңдеу және тасымалдау тәртібін анықтау, шаруашылықтағы немесе мекемедегі жұмысшыларға профилактикалық бақылау жүргізуді ұйымдастыруды тексеру.

119. Адамдарды бруцеллезден қорғаудың шаралары аймақтық және жергілікті бағдарламаларға сәйкес облыста, ауданда және жеке шаруашылықта жүргізілуге тиіс.

120. Адамдарды аурудың жұғуынан қорғау мақсатында келесідей ветеринариялық және санитарлық-гигиеналық шаралар жүргізіледі:
1) бруцеллезден таза емес шаруашылықтарда мал сою тәртіптерін сақтауға, соңынан жабдықтарды залалсыздандыруға, ауру малдар тасымалданған көлік дезинфекциялауға;
2) бруцеллезге тексергенде оң нәтиже берген жануарларды қабылдауға, тасымалдауға және союға, ұшаларын бөлуге және шикізаттарын өңдеуге мекеменің тек тұрақты бруцеллезге диспансерлік тексеруден өткен оның ішінде бруцеллезге тексергенде оң иммунологиялық нәтиже берген, бірақ титрлерінің өсу динамикасы байқалмайтын, медициналық мекемелер бруцеллездің тұрақты түрлерінің айқындалған жұмысшылар жіберіледі;
3) қолдарының саусақтарында жара және басқа да терінің зақымдануы бар тұлғалар, жұмысқа терінің зақымданған жерлерін алдын ала өңдеп резиналы қолғап кигеннен кейін жіберіледі. Бруцеллезден таза емес шаруашылықтан келген, тексерген кезде бруцеллезге оң нәтиже берген малдарды сойғанда, өңдегенде, осы жұмысқа қатысатындардың барлығы резиналы қолғап киюге тиісті;
4) бруцеллезге оң нәтиже берген жануарларды қабылдауға, тасымалдауға, союға және ұшаларын бөлуге, олардан алынған шикізаттарды өңдеуге жасы 18-ге толмаған тұлғалар, аяғы ауыр әйелдер, уақытша алынған жұмысшылар, жіті және созылмалы түрдегі аурулар, бруцеллездің клиникалық белгілері байқалған, бруцеллездің алдын алу жөнінде санитарлық сынақтан өтпеген адамдар жіберілмейді;
5) бруцеллезден таза емес шаруашылықтан алынған мал өнімдері мен сүтті пайдалануда және өңдеуде белгіленген тәртіпті сақтауға;
6) мекемелер және шаруашылықтарда жануарлар мен жұмыс істеу ережелерін сақтауға: бруцеллездің жұғу қаупі бар жұмысшыларды, сондай-ақ уақытша қабылданған жұмысшыларды жеке гигиеналық құралдармен, жеке және арнайы киімдермен (халат, резиналы қолғап, фартук, арнайы аяқ киім) қамтамасыз етуге;
7) бөлмелердің болуы және оларды дұрыс пайдалануға: дем алу, тамақ ішу, жуыну бөлмелері;
8) ыстық сумен, жуғыш заттармен, дезинфекциялық құралдармен қамтамасыз етуге;
9) шаруашылықтарда және мекемелерде орталықтан дезинфекция, арнайы киімдерді жууды және тазалауды ұйымдастыруға;
10) жұмысшыларға гигиеналық ережелер, жеке қорғану заттарын қолдану, бруцеллезге қарсы режимдерді сақтау туралы міндетті инструктаж жүргізуге;
11) бруцеллездің жұғу қаупі бар жұмысқа, тек инструктаждан өткеннен кейін жіберуге.

121. Мал шаруашылықтарында, мал өнімдері мен шикізатын өңдеу мекемелерінде, вирулентті өсіндермен жұмыс істейтін зертханаларда бруцеллезге қарсы қолданылатын шаралардың ұйымдастыруын және орындалуын бақылауды мемлекеттік санитарлық қадағалау органы белгілеген тәртіпте аумақтық мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармалары жүзеге асырады.

122. Бруцеллездің жұғу қаупі бар мал шаруашылықтарында, жайлауда, мал сою пункттерінде, қой қырқу пункттерінде, ет және сүт комбинаттарында және басқа да мекемелерде бруцеллезге қарсы қолданылатын режимнің сақталуын жоспарлы түрде тексеруді, осы нысандарға бекітілген санитарлық дәрігермен бірлесе отырып эпидемиолог, сондай-ақ ветеринариялық дәрігер инспектор жүргізеді. Жоспарлы тексерудің жиілігі эпизоотологиялық жағдайға байланысты, яғни жылына 2 рет нысандарды тексеру нәтижелері бойынша шара қолдану үшін әкімшілікке хабарланады.

123. Ауру жұққан және бруцеллезбен ауырған адамдарды уақытында анықтау мақсатында, олар жұмысқа орналасар алдында және жыл сайын міндетті профилактикалық тексеруден келесі санаттағы азаматтар өтеді:
1) мал өсірушілер және олардың семья мүшелері;
2) мал күтуге уақытша жіберілген жұмысшылар, мал шаруашылығы мекемелерінде (шаруашылықтарында) жұмысқа араласып жүрген құрылысшылар, механизаторлар;
3) мал өнімдерін және шикізаттарын өңдеу мекемелерінің тұрақты және уақытша жұмысшылары;
4) қаракөл зауыты, тері зауыты, жүн өңдеу фабрикасы, тері, жүн өңдеу, ет-сүйек ұнын дайындау кәсіпорындарының жұмысшылары;
5) вакциндік препараттармен, бруцеллалардың тірі өсіндерімен, патологиялық материалдармен жұмыс істейтін медициналық, ветеринариялық мамандар және басқа адамдар;
6) бруцеллезге серологиялық реакциялар бойынша оң нәтиже берген және бруцеллездің латентті түрімен ауырған тұлғалар 2 жыл бақыланады.

124. Диспансерлік тексеру тек бруцеллезден ресми таза емес шаруашылықтарда емес, сондай-ақ бруцеллезден таза шаруашылықтарда да жүргізіледі.

125. Ауылды жерлерде осы көрсетілген контингент жұмысқа орналасар алдында міндетті түрде бруцеллезге тексерілуі тиіс (клиникалық бақылау, қанды Хеддльсон реакциясымен зерттеу), бруцеллез жұққан жағдайда кәсіптік аурулар қатарына жатқызу үшін жұмысқа уақытша тартылған контингент, оған дейін толық диспансерлік тексеруден өтпеген жағдайда, бірінші онкүндікте тексеріске жатады, себебі аурудың жаңа жұққан кезінде гуморальдық жауап кейінірек пайда болады. Бұл жағдайда медициналық қызметкер сақманға араласқан негізгі тұлғалардың тізімін дайындайды.

126. Диспансеризациялауға басшылықты денсаулық сақтау департаментінің бас мамандары жүргізеді. Диспансеризацияны инфекциялық аурулар бөлімі жүргізеді. Аумақтық санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармалары контигенттік кезеңді медициналық тексеруден және диспансеризациялаудан өтуін бақылайды, жұмысшылардың санын және кезекті тексеру мерзімінің тізімін дайындайды, сондай-ақ қолайсыз шаруашылық факторларының әсерін анықтайды. Аудандық орталық аурухананың ұйымдастыру-әдістемелік бөлімі, инфекциялық аурулар бөлімі, санитарлық-эпидемиологиялық стансаның (СЭС-тің) эпидемиологымен бірлесе отырып жылда бруцеллезге тексеру кезеңдерінің нәтижелерін келесідей мәліметтерді көрсетіп динамикасын анықтайды:
1) бруцеллезге диспансерлік тексеруге жататын адамдардың санын, оның ішінде дәрігерлік учаскілерге шаққанда;
2) бруцеллезбен ауырғандардың және кешенді тәсілдерге (Райта, Хеддльсон) оң нәтиже берген адамдардың санын, оның ішінде диспансерлік есепке алынғандар;
3) емделуге жататын аурулардың санын, оның ішінде (амбулаторлық және стационарлық) емделуге жіберілгендер;
4) басқа жұмысқа ауыстырылғандардың санын;
5) ауруға байланысты мүгедектікке жіберілген адамдардың санын;
6) ауырғаннан кейін диспансерлік есепте тұрған адамдардың саны, оның ішінде ағымдағы жылдағы есепке алынғаны;
7) ағымдағы жылы диспансерлік есептен шыққан адамдардың санын.
Кәсіптік ауру тағайындалған адамдарға аса көңіл бөлінеді. Олар жеке есепке алынады.

127. Нысандардың әкімшілігі кезеңді медициналық тексеруге жататын адамдардың бекітілген тізімін дайындайды.

128. Бекітілген тізім бойынша, учаскелік медициналық қызмет (орталық аудандық аурухана, фельдшерлік-акушерлік пункт) мерзімді жұмыс уақытында малшылардың денсаулығын және уақытша жұмысқа алынғандарды сұрау және тексеру арқылы бақылайды және нәтижелерін диспансерлік журналға тіркейді.

129. Бруцеллезге оң нәтиже берген, бруцеллезге тән клиникалық белгілері байқалған адамдарды түпкілікті медициналық тексеруден тәжірибелі мамандар (инфекционист, невропатолог, гинеколог, уролог, хирург) өткізеді.

130. Диагнозды анықтауды немесе дәлелдеуді инфекциялық стационарда, бөлімде, ауруханада инфекционист дәрігер жүзеге асырады.

131. Бруцеллездің кәсіптік қызметпен байланыстылығы белгіленген тәртіпте міндетті түрде инфекционист және эпидемиолог дәрігерлердің қатысуымен анықталады. Бруцеллездің кәсіптік қызметке байланысты жұғуын дәлелдейтін негізгі құжат эпизоотолого-эпидемиологиялық талдау картасы болып табылады.

132. Малшыларды және уақытша сақманға тартылған жұмысшыларды сақманнан кейінгі 1-2 ай ішінде профилактикалық медициналық тексеруден (клиникалық тексеру, қанды Хеддльсон реакциясымен зерттеу) өткізеді.

133. Мал өнімдері мен шикізаттарын өңдеу мекемелерінің тұрақты және уақытша қабылданған жұмысшылары жаппай мал союда және малды санитарлық қасапханаларда сойғанда, жылдың төртінші тоқсанында диспансерлік тексеруден өтулері қажет (клиникалық тексеру, қанды Хеддльсон реакциясымен зерттеу). Диспансерлік топқа аурудың жұғу қаупі бар цехтардың жұмысшылары кіреді.

134. Тері, жүн өңдеу кіші кәсіпорындарының, қаракөл зауыттарының, тері зауыттарының жұмысшылары, сондай-ақ тірі бруцелла өсіндерімен жұмыс істейтін медициналық, ветеринариялық мамандар жылына бір рет диспансерлік тексеруден өтулері тиіс (клиникалық тексеру, қанды Хеддльсон реакциясымен зерттеу).

135. Бруцеллездің латентті түрімен және серологиялық реакцияларға оң нәтиже берген тұлғалар жылына бір рет диспансерлік тексеруден өтеді. Бруцеллез ушыққан жағдайда түпкілікті зерттеулер (қанды және зәрді зерттеу Хеддльсон және Райта реакцияларымен қайтадан тексеру) жүргізіліп және инфекционист-дәрігерге жіберіледі.
Сырқаттан шағым болмаған жағдайда, диспансерлік мерзімнің аяғында қанды Райта реакциясымен тексереді және теріс нәтиже алған жағдайда тексеру тоқтатылады.

136. Жеке шаруашылықта індет ошағындағы жануарлармен жанасуда болған барлық тұлғалар, балаларымен бірге тез арада аумақтық мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау басқармасының ұсынуымен тексеруге (клиникалық байқау, қанды Хеддльсон реакциясымен зерттеу) жатады. Осы тұлғалар ауру мал жойылғаннан және індет ошағына санация жүргізілгеннен бастап 6 ай бойы (инкубациялық кезеңнің мерзімі) бақылауда болады. Шағым түскен кезде түпкілікті (қанды қоректік ортаға егу, Райта реакциясымен) тексеріледі, ал осы уақыт аралығында шағым түспесе індет ошағындағы бақылау тоқтатылады.

137. Санитарлық-ағартушылық шараларын жүргізудің мақсаты халыққа қажетті санитарлық-гигиеналық білімді жеткізу.
Бруцеллездің алдын алудағы санитарлық-ағартушылық жұмыстың негізгі мақсаттары:
1) бруцеллез — зооноздық инфекция, онда аурудың бастауы болып ауыл шаруашылығы малдары болып табылатындығын халыққа түсіндіру;
2) бруцеллездің жануарлар арасында таралуын, жұғу жолдарын және оның адамға қауіптілігін, кәсіптік ауру екенін хабарлау.

138. Санитарлық-ағартушылық жұмыс жүргізілетін топтар арасында кәсіптік аурудың маңыздылығына көңіл бөлуді түсіндіру. Мал шаруашылығы жұмысшыларына аурудан келетін экономикалық зиянды, оларға малдың іш тастауын айқындауды, табынды және шаруашылықты сауықтыруға ықпал жасайтын шұғыл дезинфекциялық шараларды жүргізуді көрсету.

139. Кезеңді медициналық бақылауды жүргізу уақытында, тексерілетін халық арасында санитариялық-ағартушылық жұмыстарына кеңінен жүргізіледі.

140. Малшыларды арнайы киімдер, сонымен қатар жеке басының профилактикасын сақтауға барлық керек заттарды беру тәртібімен таныстыру қажет.

141. Қой және ешкі өсірумен айналысатын жеке шаруашылықтарға, халыққа жануарлардың бруцеллез ауруының белгілері байқалғандағы шұғыл қолданылатын санитарлық және ветеринариялық шаралардың маңыздылығын түсіндіріп, оларды бұзған жағдайда инфекцияның адамдарға және малдарға жұғуына әкеп соғатынын, сонымен қатар балалармен жас өспірімдерді аурудан қорғауға көңіл аудару.

142. Мал өнімдері және шикізаттарын өңдеу мекемелерінің жұмысшыларына, жеке гигиеналық алдын алу шараларының маңыздылығын түсіндіру.

143. Халыққа бруцеллездің клиникасын түсіндіруге тоқталу. Негізгі симптомдарына тоқталып, ауруға диагнозды клиникалық және зертханалық зерттеулер негізінде тек дәрігер қоятынын айту қажет.

144. Егер балалар ауру малдарды күтуге араласса, оларға бруцеллездің жұғу қаупі барлығын түсіндірудің маңыздылығын көрсету.

145. Халық арасында ғылыми жетістіктерді насихаттау, егер оларға тәжірибеден, аумақтағы бруцеллезбен күресу шараларынан мысалдар келтіріп түсіндірсе өте тиімді болады.

146. Осы Ережелерде қаралған шаралардың орындалуына бақылау жүргізуді әкімшілік аумақтың мемлекеттік ветеринариялық инспекторы және аумақтық санитарлық-эпидемиологиялық орган жүзеге асырады.

Жануарлар мен адамға ортақ
жұқпалы аурулардың (бруцеллез)
профилактикасы және олармен
күресу бойынша ветеринариялық-
санитариялық және санитариялық-
эпидемиологиялық ережесіне
қосымша

Бруцеллезден таза табындардағы жануарларда
бруцеллезге күдік тудыратын белгілер байқалғанда
жүргізілетін диагностикалық зерттеулер
___________________________________________________________________
Бруцеллезге|Зерттеу тәртібі| Зерттеу | Келесі |Зерттеулер|Қоры-
күдік туды-| | нәтижелері| диагно- |нәтижелері|тынды
ратын | | | стикалық | |
белгілер | | |зерттеулер| |
| | | тәртібі | |
___________________________________________________________________
Жануарлар түрлері ірі қара мал, қой, ешкі, түйе және басқалар
___________________________________________________________________
Іш тастау Жануарлар А) бруцелла Бру-
немесе оқшауланады. өсінін бөліп целлез
басқа кли- Бактериология- алу немесе
никалық лық зерттеу оң биосынама
белгілер (биосынаманы немесе бру-
қоса алғанда) целлез анти-
немесе бруцел- геніне оң
лез антигенін ИФА. Сероло-
ИФА әдісімен гиялық зерт-
табу және ара- теулер нәти-
сына 15 күн жесі теріс;
салып екі рет
серологиялық Б) бактерио- Бру-
зерттеулер логиялық целлез
(КБР және ИФА) зерттеулер
жүргізу аяқталған
жоқ, ал се-
рологиялық
зерттеулер
оң;

В) бактери- Оң нәтиже А) бакте-
ологиялық берген риология-
және серо- малдарды лық зерт-
логиялық 15 күннен теулер
зерттеулер кейін се- және бру-
теріс. рологиялық целлез
(КБР және антиге-
ИФА) әдіс- ніне ИФА Бруце-
пен тексе- теріс, ллез
реді. Қал- бруцел- жоқ
ған мал- лезге
дарды АР, күдікті
КБР, КҰБР, малдарда
РБП және сероло-
СР әдісте- гиялық
рімен тек- реакциялар
середі. сақталуда
немесе
табындағы
басқа мал-
дарда оң
нәтиже
байқалды;
Б) бакте-
риология-
лық, серо-
логиялық
зерттеулер
теріс.
___________________________________________________________________
Жануарлар түрлері ірі қара мал, қой, ешкі, түйе және басқалар
___________________________________________________________________
Жоспарлы Оң нәтиже А) оқшаулан- Бруце-
тексеру берген мал- ған мал- ллез
барысында дарды оқшау- дарды КБР, жоқ
кейбір лайды және КҰБР, СР
малдардың 15 күннен және ИФА оң
қан сары- кейін кешенді немесе басқа
суында АР түрде АР (шош- малдарда оң
оң нәтиже қалардан бас- реакциялар
берді ірі қа), КБР, байқалды;
қара малда КҰБР, СР және Б) оқшаулан- Бруце-
200 ХБ жо- ИФА әдістері- ған малдарда ллез
ғары емес, мен, сонымен АР титрі жо- жоқ
ал қой, бірге қалған ғарлаған жоқ,
ешкі, шош- малдарды КБР, КҰБР,
қаларда тексереді СР, ИФА
100 ХБ жо- теріс, табын-
ғары емес. дағы басқа
малдарда се-
рологиялық
реакция
немесе кли-
никалық бел-
гілер жоқ.
___________________________________________________________________

источник