Дифтерия ауруы туралы м?лімет

Дифтерия – коринебактериялар тобының Леффлер бактериясымен қоздырылатын, ағзаның улану белгілерімен және мұрын, жұтқыншақ шырышты қабықтарының фибринозды қабынуымен сипатталатын жедел жұқпалы ауру.

Тарихи мәліметтер. XIX ғасырдың 20-шы жылдары француз ғалымдары Бретонно және Труссо күл ауруын бөлек нозологиялық түрге ажыратқан. Бретонно «дифтерит» терминін енгізген. «Дифтера» — қабыршақ деген сөзді білдіреді. 1846 ж. Труссо «дифтерия» терминін енгізген.

1883 ж. Клебс күл қоздырғышын алғаш рет тапқан, ал Леффлер 1884 ж. күл бактерияларын таза дақыл түрінде бөліп, олардың қасиеттерін зерттеген. Соған байланысты күл қоздырғышын Леффлер бактериясы (БЛ) деп атаған.

Этиологиясы. Күл ауруын бактериялардың токсигенді штаммдары туғызады, олар экзотоксин түзеді. Экзотоксиннің құрамына дермонекротоксин, гемолизин, нейраминадаза, гиалуронидаза кіреді. Қоздырғыштың морфологиялық белгілері: грам оң таяқша, екі ұшы жуандаған шыны сауыт (колба) түрінде және жеке микробтар бір-біріне түйісе рим сандары ретінде орналасады. Сау адамдардан бөлінетін дифтерия таяқшасының токсигенді емес штаммдары эпидемиялық қауіп тудырмайды.

Эпидемиологиясы. Күл ауруының көзі — науқас адам. Ең жоғары эпидемиялық қауіпті жұтқыншақ, мұрын және көмей дифтериясымен ауыратын науқастар тудырады, қоздырғыш сыртқы ортаға ауа арқылы бөлінеді. Ал тері дифтериясымен ауыратын науқастардың эпидемиялық қауіпі жағынан маңызы аз.

Дифтерия қоздырғышын жұқтырушылардың 5 түрін ажыратады:

транзиторлы тасымалдаушылық (қоздырғыш сыртқа ортаға 1-7 күн бөлінеді);
қысқа мерзімді (7-15 күн);
орташа ұзақтық (15-30 күн);
ұзаққа созылатын (6 айға дейін);
созылмалы (6 айдан артық).

Аурудың берілу механизмі –ауа тамшылы, контагиозды индексі 10-15%.

Адамдардың дифтерияға қабілеттілігі, дифтерияға қарсы антитоксикалық иммунитетінің болуымен байланысты. Дифтерия ауруына мезгілділік тән, яғни күз-қыс маусымдарында аурушаңдық өршиді. Ересектердің дифтериямен ауырғаны анықталған — олардың саны 40-80% жетеді. РФ Денсаулық сақтау Министрінің мәліметтері бойынша 1993 жылы 30-50 жас аралығындағы науқастар 70-72% құраған. Ересектердің аурудан қорғаныштығының әлсіздігі, олардағы дифтерияға қарсы иммунитет деңгейінің төмендігімен түсіндірілген.

Күл ауруының патогенезі. Дифтерия қоздырғышының кіру қақпалары болып ағзаның жамылғылары (тері мен шырыштар) есептеледі. Алайда ең жиі ену орындары жұтқыншақтың шырышты қабаты, көмей, мұрын, көздің дәнекер қабығы, жыныс мүшелері, жараның үсті, тері және т.б.

Дифтерия экзотоксині бірнеше фракциядан тұрады, олардың әрқайсысы дербес биологиялық әсерлерге ие. Бірінші фракциясы – некротоксин, ол қоздырғыштың кіру орнында эпителий некрозын туғызады, қан тамырларының өткізгіштігін жоғарылатады, оларда паралитикалық дилятация дамып, қанның ағымы бәсеңдейді. Қоршаған тіндерге плазма өтіп, плазмадағы фибриноген некрозданған эпителийдің тромбопластинымен байланысып фибрин түзіледі, ол шырышты қабаттарда фибринді қабыршаққа ауысады. Ауыз жұтқыншақтың шырышты көпқабатты эпителиінде дифтериялық қабыну дамып, эпителиіді және дәнекер тіндерді зақымдайды, сондықтан фибринді қабыршақ қоршаған тіндерден қиын ажыратылады. Бірқабатты шырышты эпителийде крупозды қабыну дамығанда тек қана эпителиальды қабаты зақымдалып, фибринді қабыршақ оңай алынады. Зақымдалған тіндердің ауру сезімі төмендейді, лимфа түйіндер және мойын аймағындағы тері асты шелқабатының ісінуі дамиды. Екінші фракция — гиалуронидаза, ол жіңішке қан тамырларының құрамындағы гиалуронды қышқылды бұзады да олардың өткізгіштігін жоғарылатады. Таңдай көмекей бездерінің басқа мүшелерден айырмасы, көп ядролы эпителиймен жабылған. Экзотоксиннің үшінші фракциясы — нағыз дифтерия уыты, клетка құрылымынан B цитохромын ығыстырып шығаруға қабілетті. Осы өзгерістерге миокард, жіңішке қан тамырлардың клеткалары және жүйке клеткалары аса сезімтал. Кардиомиоциттерде некроз, миолиз құбылыстарымен қатар миокардиодистрофия дамиды. Дифтерия кезіндегі жіңішке қан тамырлардың зақымдануы инфекциялы-токсикалық шокпен қабаттаса жүреді. Экзотоксиннің төртінші фракциясы гемолиз шақыратын фактор геморрагиялық синдромның дамуына себеп болады.

Патологиялық өзгерістердің дамуы дифтерия экзотоксинінің әсерімен қамтамасыз етіледі. Қанға сіңген экзотоксин барлық мүшелер мен тіндерге әсер етеді, соның ішінде миокардқа, жүйке жүйесіне, бүйрек үсті безіне, бүйрекке және бауырға. Қандағы экзотоксиннің мөлшері көбейген сайын, жоғарыда айтылған мүшелердің зақымдалуы да ауырлай түседі. Ауруды бастан кешкеннен кейін адам ағзасында берік иммунитет қалыптасады, бұл иммунитеттің жетекші ролін антитоксин атқарады.

Күл ауруының стандартты анықталуы

Күл ауруы күмәнді,болуы мүмкін және зақымдалған деп бөлінеді.

Зақымдалған жағдайды жергілікті және завозды деп бөлуге болады (шет елден алған инфекциялар). Жағдайлардың жіктелуі кезінде төмендегі белгілерді қолдануға болады.

Күмәнді жағдайға — ларингит немесе назофарингит немесе тонзилит плюс псевдомембрана (жағындылар) жатады.

Болуы мүмкін — күмәнді жағдаймен бірге келесі бір симптомдар кездеседі:

жақында (екі аптаға дейін) зақымдалған жағдаймен контакт;
осы ауданда кезекті күрт өсу;
стридор;
мойынның ісінуі немесе томпаюы;
шырыш асты немесе терінің петехиальды қан құюлары;
токсикалық циркуляторлы коллапс;
миокардит немесе жалпы әлсіздік (қан айналымы жетіспеушілік симптомы) ауру басталғаннан алты аптаға дейін;
бас — ми нервтерінің зақымданулары (гнусавость голоса);
өлім.

Зақымдалған жағдай — болуы мүмкін жағдай осы жердегі токсигенді штаммның бөлінуі (мұрын, араң, тері жарасы, жара,

конъюктива, құлақ, қынап) немесе сарысу антитоксин титрінің төрт есе не одан да жоғары өсуі, екі сынамада да сарысу күл ауруына белгіленген анатоксин мен антитоксиннің болуы жағдайында

ЕСКЕРТПЕ: токсиннің анықталуы осы жағдайда нақты шарт болып саналмайды. Күл ауруы тек токсиннін шақырылуымен анықталатын жағдай.

Күл ауруының жіктелуінде, ДДСҰ құрастырған жіктемені Қазақстан Республикасы қолданады

Күл ауруының жіктелуі (ДДСҰ, 1996жыл)

Клиникалық формасы	Псевдомембрана	Мойын ісінуі
1.Локализденген	Бадамша және мұрынмен шектелген	жоқ
2.Аралық	Жұтқыншақпен көмейге таралған	жоқ
3. Ауыр (токсикалық)	Шектелген не жайылған	Шамалыдан айқынға дейін

Инкубациялық кезең 3-10 күн. Жұтқыншақ, көмей, мұрын, көз, жыныс мүшелері, тері, жара және т.б. дифтерияларын ажыратады. Ауру типті немесе атипті түрде өтуі мүмкін. Дифтерияның типті түрі өз кезегінде жергілікті, таралған, субтоксикалық және токсикалық түрлерге бөлінеді. Сирек, аурудың өте ауыр гипертоксикалық және геморрагиялық түрлері болуы мүмкін. Гипертоксикалық түрінде ИТШ дамып аурудың жергілікті көріністері пайда болуға үлгермейді, науқас 2-24 сағат аралығында өлімге ұшырайды. Аурудың геморрагиялық түрінде геморрагиялық синдром дамиды, ерте миокардит көріністері пайда болады. Аурудың ауырлық дәрежесі жергілікті көріністердің (жабындылардың) таралуына және айқындылығына, мойын тері асты шелқабатының ісігінің таралуына және айқындылығына, интоксикация көріністерінің белсеңділігіне негізделеді.

Жұтқыншақ дифтериясы жиі кездесетін түрі (90-95%). Аурудың катаральді (атипті) түрі 1-2 күнге дене қызуының аздап көтерілуі, жұтыну кезінде тамақтың шамалы ауыруы, көмекей безін қан кернеу, жақ бұрышындағы лимфа түйіндердің 0,5-1,0 см дейін үлкеюімен сипатталады.

Жұтқыншақ дифтериясының типті түрі. Дифтерияның бұл түрі баяу, сирек жедел басталуы мүмкін. Қызба 37,5-38◦С, сирек 39◦С, қызбаның ұзақтығы көпке созылмайды (3-5 тәулік). Дене қызуы қалпына келгеннен кейін де инфекциялық процесс жалғаса береді. Ағзаның улануы бас ауыруымен, әлсіздікпен, адинамиямен, ұйқышылдықпен және терінің бозаруымен сипатталады. Бадамша бездеріндегі жабындылар шектелген, түсі сұр, ақшыл сұр, «+тін» сипатында болады, қиын алынады, алынған жеріндегі тіндер қанталайды, шпательмен езілмейді, суға батады. Шырышты қабаттың гиперемиясы айқын емес, жұтынғанда ауру сезімі, тіндердің ісінуі болмайды немесе айқын емес түрде болады.

Жұтқыншақ дифтериясының таралған түрінде дене қызуы көтеріліп, әлсіздік, терінің бозаруы, ауыздың құрғауы, жұтыну кезіндегі тамақтың ауыруы, көмекей безінің ісінуі, жақ бұрышы лимфа түйіндерінің ұлғаюы және айқын емес ауру сезімі пайда болады. Бадамша бездердің үстіндегі жабындылар бездердің шекарасынан кең таралып, жұтқыншақтың артқы жағын, тілшікті, доғаларды қамтиды. Интоксикация белгілері, шырышты қабаттардың гиперемиясы жергілікті дифтерияға қарағанда айқындау болады, бірақ мойын тері асты клетчаткасының ісінуі болмайды. Аурудың басты белгілері 6-10 тәулік бойы сақталады.

Жұтқыншақ дифтериясының токсикалық түрі ауыр ағымымен сипатталады. Ауру жедел басталады, айқын интоксикация белгілері дамиды: жоғарғы дене қызуы (39,5-41,0°С), бас ауыруы, ұйқышылдық, апатия, адинамия, терінің бозаруы, ауыздың құрғауы. Жұтыну кезіндегі тамақтың ауыруы алғашқы 3 күнде айқын болуы мүмкін, ауыз жұтқыншақтың айқын гиперемиясы, аурудың 2-3-ші күнінен бастап цианоз көріністерімен сипатталады, фибринозды қалың қабыршақ «+тін» сипатында бадамша бездерді, доғаларды, тілішкті, жұтқыншақтың артқы жағын қамтиды. Тонзиллярлы лимфа түйіндер орташа деңгейде ұлғайған, ауру сезімімен сипатталады. Ісік көмекей безінен жұмсақ және қатты таңдайға таралып, жиірек мұрын жұтқыншағының ұлпаларына жайылуымен сипатталады. Мұрыннан тыныс алу қиындап, науқас ауызбен дем алуға мәжбүр болады. Науқастың дауысы мыңқылдап шығады. Жұтқыншақтың токсикалық дифтериясының классикалық белгісі болып мойын тері асты клетчаткасының ісінуі табылады. Нәтижесінде мойын қысқа әрі жуан болып көрінеді.

I дәрежедегі токсикалық дифтерия кезінде ісік мойынға дейін таралады;
II дәрежеде — бұғанаға дейін;
III дәрежеде — кеуде клеткасына дейін жетеді.

Аурудың бұл түрі вакцинация қабылдамаған балаларда және ересектерде жиі дамиды, аурудың нәтижесі серотерпаияның басталу мерзіміне және адекваттылығына байланысты.

Көмей дифтериясы (дифтериялық круп). Ол дене қызуының аздап көтерілуі, науқас халінің аздап нашарлауы, тыныс алу жолдарының зақымдануымен сипатталады, және алғашқы 2 тәулік бойы қақырықты жөтел және дауыстың өзгеруі (катаральды кезең) байқалады. Науқастардың жартысында дауыстың жоғалуы білініп, дыбыссыз тұншыққан жөтел басталып, тыныс алу қиындайды (стеноз кезеңі). Бұл кезең бірнеше сағаттан 1-2 тәулікке дейін жалғасады, кейін асфиксия алды және асфиксия кезеңдеріне өтеді. Асфиксия кезеңі қозу, терлеу, цианоз, тыныс алудың баяулауы, ұйқышылдық, тахикардия және аритмиямен сипатталып науқастың өлімімен аяқталады. Сондықтан, асфиксия алды кезеңінде шұғыл жәрдем ретінде интубация немесе трахеостомия жасау керек. Аурудың бұл түрімен кіші жастағы балалар ауырады.

Негізгі симптомдардың біртіндеп дамуы — үрген жөтел, дауыстың шықпай қалуы және стеноз.

Үрдістің үш кезеңі: катаральды, стенозды және асфиксиялық.

Катаральды кезеңге:

дене температуры жоғарлауы;
құрғақ, «үрген» жөтел;
дауыстың қарлығуы;
1-3 тәулікке созылады, афонияға дейін, жөтел дыбысын жоғалтады.
Тыныс алуы қиын,тынысы шулы (стридор).
Көмей стенозына байланысты ауырлық жағдайы анықталады.

Тыныштық жағдайында тыныс алудағы шудың пайда болуына байланысты стеноздық дәреженің басталуын білдіреді, келесі жағдайлармен бірге жүреді:

Баланың психомоторлы қозуы, қорқыныш
Инспираторлы еңтігу жоғарлауы;
афония;
тыныс алу кезіндегі пульсті толқынның түсіп қалуы.

Асфиксиялық сатысы үшін тән:

Жалпы жағдайының аса ауыр болуы,
Психомоторлы қозудың жоғалуы,
Патологиялық ұйқының пайда болуы,
Бозғылт-сұр тері, цианоз;
Қарашықтың кеңеюі;
Инъекцияға реакцияның болмауы;
Жиі беткей тыныс алу;
Айқын тахикардия, жіп тәрізді пульс, АҚҚ төмендеуі;
есінің бұзылуы, тырыспалар.

Төмендеген круп – тыныс жетіспеушілігі жылдам дамиды, айқындылығы аурудың 3-4 күнінде көрінеді.

Тыныс алуы жедел жиілейді, беткей тыныс.
Аускультативті және перкуторлы мәліметтерде бронхтардың обструкциясы анықталады.

Субтоксикалық форма Токсикалық және токсикалық емес дифтерия арасындағы жағдайдың аралығында болады. Бұл формада токсикалық белгілердің айқындылығы шамалы. Субтоксикалық дифтерия аймақтық лимфа түйіндерінің айналасында орналасатын бір жақтық ісінумен сипатталады.

Мұрын дифтериясы. Бұл кезде науқастың дене қызуы қалыпты немесе аздап қана көтеріледі. Алғашында мұрын жолдарының тек біреуі ғана зақымға ұшырайды. Мұрыннан серозды, шырышты, қан араласқан сұйықтық бөлінеді. Одан кейін 2-ші мұрын жолдары зақымданады. Мұрын жапсарларында эрозиялар, қабыршақтану байқалады. Жабындылар мұрынның төменгі бөлігінде, қоршауында орналасып, синустарға жайылуы мүмкін. Мұрынның токсикалық дифтериясында жақтың тері асты клетчаткалары мен мойында ісіну байқалады.

Мұрынның шырышты қабатындағы үрдіс – катаральды, катаральды — жаралы және пленкалы болуы мүмкін.

Біртіндеп басталады;
Қалыпты немесе субфебрильді температура;
Мұрыннан басында серозды, одан кейін серозды-іріңді
Үрдіс біржақты болуы мүмкін.
Мұрын маңындағы тері дымқылдануы, эрозиялар, кейде пиодермия, жаралар болады.
Мұрын жолдарында қанды жағындылар, қарау кезінде мұрын жартысында– шырыштың ісінуі, мұрын бөгетінде эрозиялар, жаралар.
Пленкалық формасында – шырышты қабатқа тығыз орналасқан ақшыл пленкалы жағынды.
Мұрынның жайылған күлі ерте диагностика жасалмағанда үрдіс мұрын қосалқыларына таралады.
Мұрынның токсикалық күлі сирек кездеседі, көбінесе ауыз — жұтқыншақ күлімен бірге, екіншілік дамуы, мұрын айналасындағы ісінулердің пайда болуы.

Көз дифтериясы. Аурудың катаральды түрі көз қабағының ісінуі және орташа қан кернеуімен сипатталады, сондай-ақ көзден ұйыма-ірің ағады. Қабақтың ісігі тығыз болғандықтан, науқастың көзі ашылмайды.

Аралық формасы.

Кездесу жиілігі 15-20%.
Жабындылар бадамшалардың доғашығына, тілшікке, жұтқыншақтың артқы қабырғасына таралады.
Айқын интоксикация симптомы, дене температурасының 38-39,5 о С жоғарлауы.
Қызбалық кезең 3-4 күнге созылады.
Бадамшалар ісінген,шырышты қабаттар айқын гиперемияланған.Тамағындағы шамалы ауырсыну, науқас сұйықтық іше алады.
Жақ асты лимфа түйіндері реакциясы шамалы.

Токсикалық күл – ауыз-жұтқыншақ күлінің токсикалық формасы

Өздігінше даму кезінде қарқынды басталуымен көрінеді: температура 39-40 о С дейін, айқын токсикоз.
Бастың ауруы және тамағындағы ауырсыну.
Жиі құсу байқалады.
Тері жабындыларының айқын бозаруы, тахикардия, АҚҚ төмендеуі.
Ерте және тән белгі: ауыз — жұтқыншақтың шырышты қабатының ісінуі (8 сурет)
Аурудың бірінші сағаттарында араңның ашық қызаруы, бадамшаның, тілдің, жұмсақ таңдайдың ісінуі.
Ісінудің айқындылығы ауырлық дәрежесімен сәйкес келеді.
Ауру басталғаннан 10-12 сағаттан кейін жеңіл алынатын, өрмекші тәрізді қабықша түріндегі жабынды пайда болады.
Бірінші тәуліктің соңында қабықша қалыңдап, бадамшаларға дейін таралады.
2-3 күндері жұқа қабық қалыңдап, кір — сұр түске айналады, ол бадамшаларды, доғаны, тілді, жұмсақ таңдайды толығымен жауып тұрады.
Гиперемия көгерген реңкті болады, аузында спецификалық тәттілеу — тым тәтті иіс пайда болады.
Аймақтық лимфа түйіндері ұлғайып, ауырсынады.

Мойынның тері асты қабатының ісінуі– бұл токсикалық дифтерияның негізгі белгісі, аурудың бірінші күнінің соңында немесе екінші күнінде пайда болады. (9 сурет).

Ісінудің таралуына байланысты бөлінеді: шамалы– қабаттың ісінуі жұтқыншақтан басталып, мойын ортасына дейін; айқын – мойынның тері асты қабатының ісінуі бұғанаға дейін және бұғанадан төмен.
Ауыз — жұтқыншақтың токсикалық дифтериясы жиі мұрын — жұтқыншақ дифтериясымен бірігеді.
Қан сарысуын енгізгеннен кейін 6-7 күні симптомдары біртіндеп жоғалады.

Егілген балалардағы күл. Ауыз — жұтқыншақ күлінің локализацияланған формасының басым болуы (94,7%).

Жайылуға бейімділіктің болмауы; асқынулары сирек, өздігінен емделу басым.
Жедел басталуы, қызба 1-2-ші күндері, интоксикация қысқа уақытта көрінуі.
Тұрақты симптомына бадамша бетінде аралшық тәрізді фибринозды жабындының түзілуі болып табылады.
Бадамшаның ісінуі мен жабынды көлемі арасындағы сәйкестік сақталады.
Жабынды әдетте аздаған қанаумен жеңіл алынады.

Балаларда өмірінің бірінші жылында жиі кездеседі.
Мойын терісінің, шап қатпарларының, құлақ қалқанының, қолтық шұңқырының типтік зақымдануы.
Жаңа туған нәрестеде кіндік жарасының дифтериясы туындауы мүмкін.
Жалпы интоксикация симптомдары мен дене қызуының жоғарылауы тән.
Үлкен жастағы балаларда дифтерия кезінде терінің зақымдануы тырналған, беткей жара аймағында туындайды.
Сырқат жергілікті процесс (қабаттардың ісінуінсіз без) немесе токсикалық күл (қоршаған тіндердің ісінуімен)типті ағымда өтуі мүмкін.
Көп жағдайда тері күлі импетинго түріндегі қабықшаның түзілуінсіз өтеді.

Сыртқы жыныс ағзаларының күлі. Жеңіл атипиялық форма (вульвит), жайылған және токсикалық форма түрінде өтуі мүмкін.

Атипиялық форма кезінде вульваның шырышты қабаты аймағында цианоздалған ісіну мен фибринозды қабықша пайда болады.
Шап лимфа түйіндері үлкейеді.
Жайылған форма кезінде қабыну процессі анус айналасындағы тері мен аралыққа өтеді.
Сыртқы жыныс ағзалары дифтериясының
Токсикалық формасы кезінде жамбастың, қасағаның, жыныс еріндерінің, шап аймағындағы тері асты қабатының ісінуімен жүреді.

Аурудың арнайы (токсикалық) және арнайы емес асқынулары болады. Арнайы асқынулар токсикалық дифтерия кезінде жиі дамиды. Арнайы асқынуларға миокардит, моно-полиневриттер, нефрозды синдром жатады. Миокардит ерте және кеш дамуы мүмкін. Ерте дамитын миокардит аурудың 1-2 аптасында пайда болып, ауыр түрде өтіп, жүрек-қантамырлық жетіспеушілік көріністерімен сипатталады. Кеш дамитын миокардит аурудың 3-4 аптасында пайда болып қатерсіз ағымымен сипатталады.

Ерте және кеш дамитын перифериялық салданулар аурудың типті асқынуларына жатады. Ерте салданулар аурудың 2 аптасында пайда болып таңдай пердесінің, аккомодацияның парездерімен білінеді. Кеш перифериялық салданулар аурудың 4-5 аптасында пайда болып, полиневрит тәрізді өтеді.

Нефрозды синдром аурудың жедел кезеңінде дамуы мүмкін, науқастың зәрінде патологиялық өзгерістер пайда болады: белок көрсеткіші жоғарылайды, гиалинді, түйіршікті цилиндрлердің, эритроциттердің, лейкоциттердің саны жоғарылайды.

Аурудың арнайы емес асқынуларына пневмония, отит, лимфаденит және т.б. жатады.

Диагностикасы. Жұтқыншақ дифтериясын баспа, жұқпалы мононуклеоз, созылмалы тонзиллит, перитонзиллит және перитонзиллярлы абсцесс, Симановский-Венсан баспасы, паротитті инфекция, тыныс алу жүйесінің жедел аурулары және ларингиттен ажырату керек.

Созылмалы тонзиллитпен ауыратын науқастарда дифтерияның нышандары бұрмаланады, жұқа қабаттың жабысқақты болуы мүмкін, шырышты қабықтарды қан кернеуі диффузды болады. Ал баспа дифтерия тәрізді бағаланады. Дифтериядан ерекше — ағзаның улануы айқын, бас ауыруы, буындардың сынып ауыруы, диффузды ашық гиперемия, беттің қызбаның әсерінен қызаруы, еріннің құрғауы болады. Антибактериальды препараттармен емдеу барысында үрдістің кері шегінуі тез басталады. Дифтерияға қарсы сарысуларды (сыворотка) енгізу әсер етпейді.

Симановский-Венсан баспасының дифтериядан айырмашылығы, ол ұзақ уақыт өтеді (1-3 апта) және ешқандай ағза зақымдалмайды. Үрдіс әдетте 1 жақты, көмекей безінде қоңыр-жасыл жұқа қабық және кратер тәрізді жара көрінеді. Ауыз қуысында көп сілекей бөлінеді, әсіресе тамақ ішкен кезде. Токсикалық дифтерияны паротиттік инфекциядан ажырату керек.

Лабораторлық диагностика:

Бактериологиялық әдіс. Аңқаның және мұрынның жағындысын алып қан қосылған немесе қанды-теллурит ортасына себу керек.
Серологиялық диагностика: АР, ТГАР, ИФА.
ПТР.

Бактериологиялық зерттеу жүргізіледі:

Диагностикалық мақсатпен: ларингитпен, патологиялық жабындысы бар тонзиллит, назофарингитпен ауыратын науқастарды күніне бір рет медициналық мекемеде қаралуы керек.
Эпидемиялық көрсеткіштері бойынша: ауру анықталғаннан 24 сағат ішінде науқаспен қатынаста болған жақындарын бір реттік тексеру.
Профилактикалық мақсатпен: бала бақшаға, балалар және ересектер психоневрологиялық стационарына қайталап түскен науқастарды бір реттік тексеру.

Дифференциальды диагностика

Күл кезінде келесі аурулармен дифференциальды диагноз жүргізіледі:

Некротикалық ангинамен
Лакунарлы және фолликулярлы ангинамен
Паратонзиллярлы абсцесспен
Инфекциялық мононуклеозбен
Аранның шырышты қабатының күйігімен
Созылмалы тонзиллиттің өршуімен
Эпидемиологиялық паротитпен
Лейкоз кезінде миндалинаның некротикалық өзгерістерімен

Ауруханалардағы науқастардың емдеуі және қарқынды терапиясы: барлық науқастарға төсектік режим көрсетілген және дифтерияға қарсы сарысулар қолданылады. Ауруды емдеу шараларында 1-ші кезекте дифтериялық токсинді нейтрализациялау және ағзадан шығару, оның түзілуін тоқтату, сондай-ақ әртүрлі ағзалар және жүйелердің бұзылуын коррекциялау керек. Жұтқыншақ дифтериясының токсикалық түрінде науқастарға дифтерияға қарсы сарысуды қолдану қажет. Жұтқыншақ дифтериясының субтоксикалық түрінде 40 000 ХБ (МЕ) сарысу, I-ші дәрежесінде — 60 000 ХБ, II дәрежеде-80 000 ХБ, III дәрежеде-100 000 ХБ сарысу енгізіледі. Жарты дозаны күре тамырға, қалған мөлшерін — бұлшықет ішіне енгізу керек. Бір мезгілде сарысумен бірге күре тамырға 10 мл 10% кальций хлорид ерітіндісін де енгізуге болады. Көмей дифтериясымен ауырған науқастардың бұлшықет ішіне 90 мг преднизолонды енгізеді. Асфиксия дамыған жағдайда интубация көрсетілген. Ол мүмкін болмаса трахеостомия іске асырылады. Егер емдеу шаралары аурудың алғашқы 2-ші күні басталса, онда сарысу келесі 1 реттік дозаларда қолданылады: катаральды түрінде –10 000 ХБ, жергілікті түрінде-20 000 ХБ, таралған түрінде- 30000 ХБ, субтоксикалық түрінде — 40000 ХБ, токсикалық барысындағы I дәрежеде-60 000 ХБ, II дәрежеде-80 000 ХБ, III дәрежеде-10 000 ХБ, көмейдің дифтериясында-40 000 ХБ, таралу барысында-80 000-120 000 ХБ.

Дифтериямен ауырған науқастарға антибиотиктер енгізіледі (бензилпенициллин, эритромицин, цефалоспориндер орта терапевтикалық дозамен 5-10 күн бойы).

Көмей дифтериясында глюкокортикоидтар (преднизолон-60-120 мг тәулігіне, ішке, гидрокортизон-100 мг, тәулігіне 2-3 рет) және антигистаминді препараттар (1% димедрол ерітіндісі — 1,0 мл, тәулігіне 2 рет), спазмолитиктер, седативті препараттар қолданылады (5% седуксен ерітіндісі-2 мл, тәулігіне 3-4 рет). Жазылған науқастар, толық клиникалық сауығудан соң ғана ауруханадан шығарылады.

Күл ауруымен ауратындар және күл ауруының токсигенді формасын тасымалдаушыларға шығару кезіндегі талаптар, диспансеризация принциптері.

Реконвалесцентер және тасмалдаушыларды шығарудағы талаптары: антибиотикотерапиядан 2-3 күннен кейін 2 күн интервалмен алынатын бактериологиялық зерттеуде 2 теріс нәтиженің болуы.
Кеш асқынулар кезінде реабилитациялық шараларды жүргізу мақсатымен диспансерлік бақылауды учаскелік дәрігер, (көрсеткіш бойынша) кардиолог, невропатолог, ЛОР дәрігерлермен бірге жүргізіледі.
Диспансеризация уақыты дифтерияның формасының ауырлығына және асқынудың сипатына байланысты анықталады. Диспансерлік бақылау жиі локальды формада — 6 ай; токсикалық асқынумен — 1 жылға дейін болады.
Клинико — лабароториялық зерттеудің көлемі ( қан, зәр анализі, ЭКГ, АСТ, СРБ және бактериологиялық анализдер ) реконвалесцент жағдайымен және қалпына келу процесінің белсенділігімен анықталады.
Реконвалесценттің үй режимін жалпы тәжірибелік дәрігермен және орта медициналық персоналмен бақыланады.
Клинико — лабороторлық сауығу жағдайында балаларға бала-бақша мен мектепке баруға рұқсат етіледі: локальды формада — 2-3 аптадан кейін; айқын асқыну кезінде 4-8 аптадан кейін.
Дифтерия реконвалесценттерін диспансерлік есептен шығару коммиссия арқылы шешіледі.

Дифтериялық инфекция ошағында эпидемияға қарсы жүргізілетін шаралар

Күл ауруымен ауыратын науқаспен қатынаста болған күннен бастап 7 күн ішінде жүргізіледі
Күнделікті бақылау: аранын қарау, температураның өзгеруін, жаралар мен терілік зақымдануларды анықтау.
Контактіде болғандардан бірінші күні мұрыны мен аранынан жағынды алады, терілік зақымдануды бактериологиялық зерттеуге жібереді.
Токсигенді штаммаларды тасымалдаушылар анықталғаннан кейін стационарда емдеу үшін оқшаулайды.
Антибиотикопрофилактиканы контактіде болған адамдардан бактериологиялық зерттеуге мұрыны мен аранынан жағынды алған соң мына түрде тағайындайды: бицциллин-1-ді бірреттік бұлшықеттік инъекция түрінде 6 жастағы балаларға — 600,000Б және 6 жастан асқан балаларға -1,2 млн.Б

Контактіде болғандардың иммунизациясы

Егілуі қажет тұлғаларға — бұрын толық біріншілік комплексті алмағандар, егілуді растайтын құжаттары жоқ адамдар, егер жасына сай соңғы ревакцинациясынан кейін 5 жыл өткендер жатады.

Күл ауруымен ауырғандардың иммунизациясы.

Күл ауруымен ауырғандарда әрқашан табиғи иммунитет өндірілмейді, сондықтан олар вакцинациялануы қажет.

Күл ауруына қарсы жедел иммунизация:

Жасына сай егілмегендер;
Егілуді растайтын құжаттары жоқ адамдар;
Жасына сай соңғы ревакцинациясынан кейін 10 жылдан асқандар.

Болжамы. Дифтерияның катаральды және таралмаған түрлері толық жазылумен аяқталады. Жұтқыншақ дифтериясының таралған және токсикалық түрлері, сондай-ақ көмей дифтериясы кезінде өлім қауіпі жоғары болуы мүмкін. Әсіресе қосымша аурулармен (жара ауруы, гипертония ауруы, қант диабеті және т.б.) азап шегушілердің арасында бұл қауіп жиі тіркелген.

Алдын алу шаралары. Дифтерияның алдын алуының басты әдісі – дифтерияға қарсы иммунизация шараларын жүзеге асыру. Еліміздегі егу күн тізбесінің орындалу мерзімі келесідегідей: біріншілік вакцинация АКДС вакцинасымен 2 айлық балаларға, 1 ай интервалымен жүргізіледі. Бірінші ревакцинация баланың 18 айлығында қайталанады. Вакцинаның коклюштік компонетіне аллергия болса, онда АДС анатоксинді қолдану қажет, ол 3 рет енгізіледі. Келесі ревакцинация 6-7 жаста АДС препаратымен 16-17 жаста АДС-М препаратымен жүргізіледі.

источник

Дифтерия – өткір бактериалды жұқпалы ауру, патогенді енгізу кезінде фибринозды қабынудың дамуымен сипатталады (негізінен жоғарғы тыныс жолдарының қозғалысына әсер етеді, орофарингеш шырыш). Дифтерия ауамен түсетін тамшылар мен ауа шаңы арқылы тасымалданады. Инфекция орофарнкаға әсер етуі мүмкін, кеудені, трахея және бронх, көздер, мұрын, тері және жыныстық органдар. Дифтерия диагнозы қоздырғыштың шырышты қабығынан немесе терісінен бактериялық зерттеу нәтижесіне негізделеді, тексеру және ларингоскопиялық деректер. Миокардит пен неврологиялық асқынулар пайда болса, кардиолог пен невропатологтың кеңес беруі қажет.

Corynebacterium diphthereria дифтерия тудырады — грамдық оң бактерия, әдемі, оның соңында волутин дәндері орналасқан, ол мидың көрінісін береді. Дифтерия бөшкесі екі негізгі биовар және бірнеше аралық нұсқалармен ұсынылған. Микроорганизмнің патогенділігі күшті экзотоксинді бөлуде, уыттылығы тек сіреспе және ботулинаға дейін екіншіден. Дифтер емес токсинді шығаратын бактериялар штамдары ауру туғызбайды.

Патоген қоршаған ортаның әсеріне төзімді, объектілерде сақталуы мүмкін, екі айға дейінгі шаңда. Ол төмен температураға жол бермейді, 60 жасқа дейін қызады °10 минуттан кейін. Ультракүлгін сәулелену және химиялық зарарсыздандыру құралдары (лизол, хлор құрамындағы агенттер және басқалар бар.) дифтерия соққысына зиян келтірмейді.

Дифтерияның резервуары мен көзі науқас немесе тасымалдаушы болып табылады, дифтерия бензинінің патогендік штамдарын оқшаулау. Көптеген жағдайларда инфекция ауру адамдардан келеді, Ең эпидемиологиялық маңызды болып табылады аурулардың жойылған және атипті клиникалық нысандары. Қалпына келтіру кезеңінде патогенді оқшаулау 15-20 күнге созылуы мүмкін, кейде үш айға дейін ұзартылады.

Дифтерия негізінен аэрозольдік механизм арқылы тасымалданады. Кейбір жағдайларда инфекцияның байланыс-тұрмыстық жолын жүзеге асыруға болады (ластанған үй заттарын пайдаланған кезде, ыдыс-аяқ, лас қолдар арқылы беру). Патоген азыққа көбейте алады (сүт, кондитерлік өнімдер), тамақтануды тамақтану арқылы емдеуге ықпал етеді.

Адамдар инфекцияға жоғары табиғи сезімталдығы бар, ауруды ауыстырғаннан кейін антитоксидтік иммунитет пайда болады, патогенді тасымалдаушыға кедергі келтірмей, қайта инфекциядан қорғай алмайды, бірақ оның пайда болу жағдайында асқынулардың болмауына және ағынын жеңілдетуге ықпал етеді. Алғашқы өмірдің балалары дифтерия токсиніне антиденелерді қорғайды, анасынан трансплантат арқылы жіберіледі.

Дифтерия зақымдану орнына және келесі формалардың клиникалық бағасына байланысты өзгереді:

oropharngeal дифтерия (локализацияланған, жалпы, субтоксикалық, улы және гипертоксикалық);
дифтерия крупы (кеуденің локализацияланған крупы, Бронхитке тараған кезде кеуде және трахеяның бұзылуымен және төменгі круптың ортақ крупі);
дифтериялық мұрын, жыныстық органдар, Көз, тері;
түрлі органдардың аралас зақымдануы.

Локализацияланған орофарингеальді дифтерия каталкалада пайда болуы мүмкін, арал және мембраналық нұсқа. Уытты дифтерия біріншіден бөлінеді, екінші және үшінші дәрежелі.

Дифтерия дифтериясы дифтерия бөшкесі инфекциясының көп жағдайда дамиды. 70-75% жергілікті жағдайларда ұсынылған. Аурудың басталуы – дәмді, дене температурасы фебрильді сандарға дейін көтеріледі (безгегі субфебрилі аз), жұмсақ интоксикация белгілері пайда болады (бас ауруы, жалпы әлсіздік, аппетит жоғалту, тері жамылғысы, Импульстің өсу қарқыны), тамақ ауруы. Қызба 2-3 күнге созылады, екіншісіне бөртпелерге арналған рейд, бұрын фибринозды, тығызырақ болады, тегіс, меруерт жылтырауға ие болады. Рейдтер қиын, қан кету шырышты қабатын алып тастағаннан кейін қалдырады, ал келесі күні тазартылған орын тағы да фибринді пленкамен жабылады.

Ересектердің үштен біріне тән фибриналық рейдтер ретінде локализацияланған орофарингеальді дифтерия көрінеді, Керісінше, рейдтер бос және оңай алынбалы, қан жоқ. Бұл аурудың басталуынан 5-7 күн өткеннен кейін типтік дифтерлік рейдтер. Орофарнаның қабынуы әдетте аймақтық лимфа түйіндерін пальпациялауға сезімталдық пен қалыпты өсуімен бірге жүреді. Бүйрек және аймақтық лимфадениттың қабынуы бір жақты болуы мүмкін, сондықтан екіжақты. Лимфа түйіндері асимметриялық әсер етті.

Локализацияланған дифтерия сирек вакцинада байқалады. Бұл жағдайда белгіленген субфебилді, немесе температура қалыпты шектерде қалады, уыттану аздап айтылған, орофарнкаларды зерттеу кезінде шырышты қабаттың байқалатын гиперемиясы және бөртпелердің кейбір ісіктері байқалады. Орташа жұтылу кезінде ауырсыну. Бұл дифтерияның ең жұмсақ нысаны. Локализацияланған дифтерия әдетте қалпына келуімен аяқталады, бірақ кейбір жағдайларда (тиісті емдеусіз) неғұрлым кең таралған нысандарға жету және асқынулардың дамуына үлес қосуы мүмкін. Әдетте 2-3 күнде температура жоғалады, бензин рейдтері – 6-8 күн.

Кәдімгі орофарингез дифтериясы өте сирек кездеседі, 3-11 артық емес% істер. Бұл пішінде шабуылдар бездерде ғана емес анықталады, сонымен қатар орофарингеш шырышты қабығына таралды. Сонымен бірге жалпы интоксикация синдромы, лимфаденопатия және безгегі қарқынды, локализацияланған дифтериямен салыстырғанда. Орофарингеальді дифтерияның субтогенді нысаны тамақ пен мойынның жұтылуы кезінде қатты ауырсынумен сипатталады. Науқастарды тексеру кезінде, олардың қараңғы түсі көгілдір түспен бар, рейдтермен жабылған, олар сондай-ақ тілді және патиналық аркада белгіленеді. Бұл пішін сығылған ауыр аймақтық лимфа түйіндері бойынша тері жасушаларының ісінуімен сипатталады. Лимфаденит жиі бір жақты болып табылады.

Қазіргі уақытта орофарингез дифтерияның уытты түрі өте кең таралған, жиі (20 жаста% істер) ересектерде дамиды. Бастау әдетте дауыл болып табылады, дененің температурасы тез жоғары көтеріледі, қарқынды токсикоз өсуде, Еріннің цианозы белгіленген, тахикардия, артериялық гипотензия. Аяқты ауыр мойны мен мойны, кейде – асқазанда. Зәр шығару орталық жүйке қызметінің бұзылуына ықпал етеді, айнуы мен құсу мүмкін, көңіл-күйдің бұзылуы (эйфория, жағымсыздық), сананың, қабылдау (галлюцинация, ақылсыз).

II және III дәрежедегі уландырғыш дифтерия артерияның қарқынды ісінуіне ықпал етуі мүмкін, обструктивті тыныс алу. Рейдтер өте жылдам көрінеді, орофарнс қабырғалары бойымен таралған. Фильмдер қалыңдығымен және қалыңдығымен, рейд екі апта немесе одан көп уақыт бойы сақталады. Ерте лимфаденит байқалды, ауыр түйіндер, тығыз. Әдетте бұл процесс бір жағынан өтеді. Уытты дифтерия мойынның ауырсынусыз ісінумен сипатталады. Бірінші дәрежелі ісіну эфеммен сипатталады, орта мойынмен шектелген, Екінші дәрежедегі клавиша, ал үшіншіден, үшінші — кеудеге қарай созылады, бетінде, мойынның артқы жағында және артқы жағында. Науқастар аузынан жағымсыз шірік иісін атап өтеді, дауыс тондық өзгерту (назализм).

Гипертоксикалық пішін өте ауыр, әдетте адамдарда дамиды, ауыр созылмалы аурулардан зардап шегеді (алкоголизм, Жұқпалар, қант диабеті, цирроз және басқалар.). Керемет салқындатқыш безгегі сыни сандарға жетеді, тахикардия, шағын толтырғыш импульс, қан қысымының төмендеуі, қатты акроцианозбен ауырады. Дифтерияның осы түрімен геморрагиялық синдром дамуы мүмкін, бүйрек жетіспеушілігімен уландыратын шок. Дұрыс медициналық көмек болмаса, аурудың бірінші немесе екінші күнінде қайтыс болады.

Локализацияланған дифтерия крупсында процесс қылшықтың шырышты қабығымен шектеледі, жалпы нысаны бар – трахея тартылды, ал круг түсіп кеткен – бронхи. Жиі круфа орофарингеальді дифтериямен бірге жүреді. Жақында ересектерде инфекцияның бұл түрі байқалды. Ауру әдетте елеулі жалпыланған симптоматикамен қатар жүрмейді. Круптың үш кезеңі бар: дисфониялық, стенотикалық және асфиксия кезеңі.

Дисфониялық саты өрттің пайда болуымен сипатталады «қылқалам» жөтел және прогрессивті дауыл. Бұл кезеңнің ұзақтығы ересектерде аптасына 1-3 күн аралығында болады. Сонда афония болады, жөтел үнсіз қалады – вокал крандары стероттандырылған. Бұл жағдай бірнеше сағаттан үш күнге дейін созылуы мүмкін. Әдетте науқастар тынышсыз, тері жамылғысының жазуы байқалғанда, шулы тыныс алу. Ауадан өту қиындықтарына байланысты, тыныс алу кезіндегі интеркостальдық кеңістіктерді тартуға болады.

Стенотикалық сатысы асфиксикалық болады – тыныс алудағы қиындықтар, жиі кездеседі, тыныс жолдарының кедергісі нәтижесінде толық тоқтағанша аритмиялық. Ұзақ гипоксии миды бұзады және тұншығудан өлуге әкеледі.

Мұрыннан тыныс алу қиындықтары ретінде көрінді. Катаральді ағын болған жағдайда – сероздық іріңді мұрынды шығару (кейде – геморрагиялық) сипаты. Дене температурасы, ереже бойынша, жақсы (кейде субфебилді), уыттану анықталмаған. Ұлғаюда болғанда мұрын шырыштысы, Fibrinous рейдтеріне назар аударыңыз, фильмнің фантастикалық нұсқасы тұмсықтар сияқты алынып тасталады. Тозаңның айналасындағы теріні тітіркендіреді, Мастерация пайда болуы мүмкін, қыртыстар. Көбінесе мұрынның дифтериясы орофарингез дифтериямен бірге жүреді.

Катараль нұсқасы конъюнктивит ретінде көрінеді (негізінен бір жақты) орташа сероздық разрядпен. Жалпы жағдайда, қанағаттанарлық, безгегі жоқ. Мембраналық нұсқа вирустық конъюнктивада фибринозды бляшка қалыптасуымен ерекшеленеді, қабақтың шөгуі және сероздық іріңді ағу. Жергілікті көріністер субфебрильді және жұмсақ интоксикациямен бірге жүреді. Инфекция екінші көзге таралуы мүмкін.

Уытты формасы өткір басымен сипатталады, жалпы интоксикация симптомдары мен безгегінің жылдам дамуы, қабақтың қатты іштің сүйемелдеуі, көзден іріңді геморрагиялық секреция, қоршаған теріге тітіркенуі және тітіркенуі. Қабыну екінші көзге және қоршаған тіндерге таралады.

Инфекцияның бұл түрлері өте сирек кездеседі, ереже бойынша, инфекция жолымен байланысты. Ең жиі орофарнс немесе мұрынды дифтериямен біріктіреді. Ісіктер мен гиперемияны қоздырылған тіндердің сипаттамасы, аймақтық лимфаденит және фибринозды дифтериялық рейдтер. Еркектерде жыныс мүшелерінің дифтериясы көбінесе сиқырлы және бас айналасында дамиды, әйелдерде – влагалище, бірақ кішкентай және ірі зертханаға оңай таралуы және әсер етуі мүмкін, перинэум және анус. Әйел жыныс мүшелерінің дифтериясы геморрагиялық секрециямен бірге жүреді. Қабыну уретрия аймағына таралады – Зәр шығару ауруды тудырады.

Терінің дифтериясы терінің тұтастығына зиян келтіретін жерлерде дамиды (жаралар, абразивалар, жұлдыру, бактериялық және саңырауқұлақ зақымдануы) патогенмен байланысқан жағдайда. Гиперемиялық эфемозды терідегі сұр тақта түрінде көрінеді. Жалпы жағдайда, қанағаттанарлық, бірақ жергілікті көріністер ұзақ уақыт бойы болуы мүмкін және бірте-бірте төмендейді. Кейбір жағдайларда дифтерия таяқтарын асимптомдық тасымалдау жүргізіледі, Созылмалы қабыну мұрын қуысы мен фаренцы бар адамдарда жиі кездеседі.

Инфекциялық-токсикалық шокпен дифтерия жиі кездеседі және қауіпті түрде қиындайды, улы нефроз, бүйрек жеткіліксіздігі. Нервтің зақымдануы мүмкін (полирадрикулоневропатия, неврит) жүрек-қан тамырлары (миокардит) жүйелер. Өлімге ұласатын асқынулардың даму қаупі тұрғысынан аса қауіпті болып табылады және улы және гипероксикалық дифтерия.

Бактериялық зақымданудың қанның суретін талдау, оның қарқындылығы дифтерия түріне байланысты. Ерекше диагноз мұрынның және шырышты қабықшалардың шырышты қабығынан алынған бактериялық зерттеу негізінде жасалады, Көз, гениталия, тері және т.б. Бактериялық мультимедиа материалдарын материал жиналғаннан кейін 2-4 сағаттан кешіктірмей жүргізу керек.

Антитоксидті антиденелердің титерінің жоғарылауы қосалқы мағынаға ие, rnga арқылы өндірілген. Дифтерия токсині ПТР арқылы анықталады. Дифтерия крупының диагностикасы гормондарды ларингоскоппен тексеру арқылы жасалады (Ісіну байқалады, гиперемия және фибринозды қабықшалар, glottis аймағында, трахея). Егер неврологиялық асқынулар пайда болса, дифтериямен ауыратын науқас невропатологпен кеңес алу керек. Дифтерия миокардитінің белгілері пайда болса, кардиологтың кеңес беруі белгіленеді, ЭКГ, Жүректің ультрадыбыстық жүйесі.

Дифтериялық науқастар жұқпалы ауруханаларда жатқызылады, этиологиялық емдеу модифицирленген әдіспен антифтерияға қарсы антиоксидті сарысуды басқару болып табылады. Ауырсынуды іштің сарысуы мүмкін.

Терапиялық шаралар кешені куәландырумен толықтырылды, улы формаларда, детоксикация терапиясы глюкозаны пайдалану арқылы тағайындалады, кокарбоксилаз, С витаминін енгізу, қажет болған жағдайда — преднизолон, кейбір жағдайларда – плазмалық алмасу. Асфиксия қаупімен энтукация жасалады, жоғарғы тыныс жолдарының тӛмендеуі жағдайында – трахеостомия. Екінші инфекция қауіп төндірсе, антибиотикалық терапия тағайындалады.

Дифтерияның локализацияланған нысандарының орташа және орташа деңгейін болжау, сондай-ақ антитоксиді сарысуды уақтылы енгізу — қолайлы. Болжауды күшейту үшін уытты түрінің ауыр болуы мүмкін, асқынуларды дамыту, терапиялық шаралар кеш басталуы. Қазіргі уақытта пациенттерге күтім жасау және халықты жаппай иммунизациялау есебінен дифтериядан өлім — 5 артық емес%.

Ерекше алдын алу барлық халықты жоспарлауға сәйкес жүзеге асырылады. Балаларды вакциналау үш айдан басталады, регенерация 9-12 айда жүргізіледі, 6-7, 11-12 және 16-17 жас аралығында. Вакцинациялар дифтерияға, сіреспе немесе мазасыздан қарсы күрделі вакцинамен жүргізіледі, дифтерия және сіреспе. Қажет болса ересектерге вакцинация жасаңыз. Науқастарды босату қалпына келтіруден кейін және қос теріс бактериологиялық зерттеуден кейін жасалады.

источник

КҮЛ АУРУЫ (ДИФТЕРИЯ, DIPHTHERIA)

Анықтамасы.Дифтерия – коринебактериялар тобының Леффлер бактериясымен қоздырылатын, ағзаның улану белгілерімен және мұрын, жұтқыншақ шырышты қабықтарының фибринозды қабынуымен сипатталатын жедел жұқпалы ауру.

Тарихи мәліметтер.XIX ғасырдың 20-шы жылдары француз ғалымдары Бретонно және Труссо күл ауруын бөлек нозологиялық түрге ажыратқан. Бретонно «дифтерит» терминін енгізген. «Дифтера» — қабыршақ деген сөзді білдіреді. 1846 ж. Труссо «дифтерия» терминін енгізген.

Этиологиясы. Күл ауруын бактериялардың токсигенді штаммдары туғызады, олар экзотоксин түзеді. Экзотоксиннің құрамына дермонекротоксин, гемолизин, нейраминадаза, гиалуронидаза кіреді. Қоздырғыштың морфологиялық белгілері: грам оң таяқша, екі ұшы жуандаған шыны сауыт (колба) түрінде және жеке микробтар бір-біріне түйісе рим сандары ретінде орналасады. Сау адамдардан бөлінетін дифтерия таяқшасының токсигенді емес штаммдары эпидемиялық қауіп тудырмайды.

Эпидемиологиясы. Күл ауруының көзі — науқас адам. Ең жоғары эпидемиялық қауіпті жұтқыншақ, мұрын және көмей дифтериясымен ауыратын науқастар тудырады, қоздырғыш сыртқы ортаға ауа арқылы бөлінеді. Ал тері дифтериясымен ауыратын науқастардың эпидемиялық қауіпі жағынан маңызы аз.

Дифтерия қоздырғышын жұқтырушылардың 5 түрін ажыратады:

— транзиторлы тасымалдаушылық (қоздырғыш сыртқа ортаға 1-7 күн бөлінеді);

— ұзаққа созылатын (6 айға дейін);

Аурудың берілу механизмі –ауа тамшылы, контагиозды индексі 10-15%.

Патогенезі. Дифтерия қоздырғышының кіру қақпалары болып ағзаның жамылғылары (тері мен шырыштар) есептеледі. Алайда ең жиі ену орындары жұтқыншақтың шырышты қабаты, көмей, мұрын, көздің дәнекер қабығы, жыныс мүшелері, жараның үсті, тері және т.б.

Клиникалық көріністері. Инкубациялық кезең 3-10 күн. Жұтқыншақ, көмей, мұрын, көз, жыныс мүшелері, тері, жара және т.б. дифтерияларын ажыратады. Ауру типті немесе атипті түрде өтуі мүмкін. Дифтерияның типті түрі өз кезегінде жергілікті, таралған, субтоксикалық және токсикалық түрлерге бөлінеді. Сирек, аурудың өте ауыр гипертоксикалық және геморрагиялық түрлері болуы мүмкін. Гипертоксикалық түрінде ИТШ дамып аурудың жергілікті көріністері пайда болуға үлгермейді, науқас 2-24 сағат аралығында өлімге ұшырайды. Аурудың геморрагиялық түрінде геморрагиялық синдром дамиды, ерте миокардит көріністері пайда болады. Аурудың ауырлық дәрежесі жергілікті көріністердің (жабындылардың) таралуына және айқындылығына, мойын тері асты шелқабатының ісігінің таралуына және айқындылығына, интоксикация көріністерінің белсеңділігіне негізделеді.

Жұтқыншақ дифтериясы жиі кездесетін түрі (90-95%). Аурудың катаральді (атипті) түрі 1-2 күнге дене қызуының аздап көтерілуі, жұтыну кезінде тамақтың шамалы ауыруы, көмекей безін қан кернеу, жақ бұрышындағы лимфа түйіндердің 0,5-1,0 см дейін үлкеюімен сипатталады.

Жұтқыншақ дифтериясының типті түрі. Дифтерияның бұл түрі баяу, сирек жедел басталуы мүмкін. Қызба 37,5-38◦С, сирек 39◦С, қызбаның ұзақтығы көпке созылмайды (3-5 тәулік). Дене қызуы қалпына келгеннен кейін де инфекциялық процесс жалғаса береді. Ағзаның улануы бас ауыруымен, әлсіздікпен, адинамиямен, ұйқышылдықпен және терінің бозаруымен сипатталады. Бадамша бездеріндегі жабындылар шектелген, түсі сұр, ақшыл сұр, «+тін» сипатында болады, қиын алынады, алынған жеріндегі тіндер қанталайды, шпательмен езілмейді, суға батады. Шырышты қабаттың гиперемиясы айқын емес, жұтынғанда ауру сезімі, тіндердің ісінуі болмайды немесе айқын емес түрде болады.

Жұтқыншақ дифтериясының таралған түрінде дене қызуы көтеріліп, әлсіздік, терінің бозаруы, ауыздың құрғауы, жұтыну кезіндегі тамақтың ауыруы, көмекей безінің ісінуі, жақ бұрышы лимфа түйіндерінің ұлғаюы және айқын емес ауру сезімі пайда болады. Бадамша бездердің үстіндегі жабындылар бездердің шекарасынан кең таралып, жұтқыншақтың артқы жағын, тілшікті, доғаларды қамтиды. Интоксикация белгілері, шырышты қабаттардың гиперемиясы жергілікті дифтерияға қарағанда айқындау болады, бірақ мойын тері асты клетчаткасының ісінуі болмайды. Аурудың басты белгілері 6-10 тәулік бойы сақталады.

Жұтқыншақ дифтериясының токсикалық түрі ауыр ағымымен сипатталады. Ауру жедел басталады, айқын интоксикация белгілері дамиды: жоғарғы дене қызуы (39,5-41,0°С), бас ауыруы, ұйқышылдық, апатия, адинамия, терінің бозаруы, ауыздың құрғауы. Жұтыну кезіндегі тамақтың ауыруы алғашқы 3 күнде айқын болуы мүмкін, ауыз жұтқыншақтың айқын гиперемиясы, аурудың 2-3-ші күнінен бастап цианоз көріністерімен сипатталады, фибринозды қалың қабыршақ «+тін» сипатында бадамша бездерді, доғаларды, тілішкті, жұтқыншақтың артқы жағын қамтиды. Тонзиллярлы лимфа түйіндер орташа деңгейде ұлғайған, ауру сезімімен сипатталады. Ісік көмекей безінен жұмсақ және қатты таңдайға таралып, жиірек мұрын жұтқыншағының ұлпаларына жайылуымен сипатталады. Мұрыннан тыныс алу қиындап, науқас ауызбен дем алуға мәжбүр болады. Науқастың дауысы мыңқылдап шығады. Жұтқыншақтың токсикалық дифтериясының классикалық белгісі болып мойын тері асты клетчаткасының ісінуі табылады. Нәтижесінде мойын қысқа әрі жуан болып көрінеді.

I дәрежедегі токсикалық дифтерия кезінде ісік мойынға дейін таралады;

II дәрежеде — бұғанаға дейін;

III дәрежеде — кеуде клеткасына дейін жетеді.

Көмей дифтериясы. Ол дене қызуының аздап көтерілуі, науқас халінің аздап нашарлауы, тыныс алу жолдарының зақымдануымен сипатталады, және алғашқы 2 тәулік бойы қақырықты жөтел және дауыстың өзгеруі (катаральды кезең) байқалады. Науқастардың жартысында дауыстың жоғалуы білініп, дыбыссыз тұншыққан жөтел басталып, тыныс алу қиындайды (стеноз кезеңі). Бұл кезең бірнеше сағаттан 1-2 тәулікке дейін жалғасады, кейін асфиксия алды және асфиксия кезеңдеріне өтеді. Асфиксия кезеңі қозу, терлеу, цианоз, тыныс алудың баяулауы, ұйқышылдық, тахикардия және аритмиямен сипатталып науқастың өлімімен аяқталады. Сондықтан, асфиксия алды кезеңінде шұғыл жәрдем ретінде интубация немесе трахеостомия жасау керек. Аурудың бұл түрімен кіші жастағы балалар ауырады.

Мұрын дифтериясы. Бұл кезде науқастың дене қызуы қалыпты немесе аздап қана көтеріледі. Алғашында мұрын жолдарының тек біреуі ғана зақымға ұшырайды. Мұрыннан серозды, шырышты, қан араласқан сұйықтық бөлінеді. Одан кейін 2-ші мұрын жолдары зақымданады. Мұрын жапсарларында эрозиялар, қабыршақтану байқалады. Жабындылар мұрынның төменгі бөлігінде, қоршауында орналасып, синустарға жайылуы мүмкін.

Мұрынның токсикалық дифтериясында жақтың тері асты клетчаткалары мен мойында ісіну байқалады.

Көз дифтериясы. Аурудың катаральды түрі көз қабағының ісінуі және орташа қан кернеуімен сипатталады, сондай-ақ көзден ұйыма-ірің ағады. Қабақтың ісігі тығыз болғандықтан, науқастың көзі ашылмайды.

Асқынулары. Аурудың арнайы (токсикалық) және арнайы емес асқынулары болады. Арнайы асқынулар токсикалық дифтерия кезінде жиі дамиды. Арнайы асқынуларға миокардит, моно-полиневриттер, нефрозды синдром жатады. Миокардит ерте және кеш дамуы мүмкін. Ерте дамитын миокардит аурудың 1-2 аптасында пайда болып, ауыр түрде өтіп, жүрек-қантамырлық жетіспеушілік көріністерімен сипатталады. Кеш дамитын миокардит аурудың 3-4 аптасында пайда болып қатерсіз ағымымен сипатталады.

Аурудың арнайы емес асқынуларына пневмония, отит, лимфаденит және т.б. жатады.

Диагностикасы. Жұтқыншақ дифтериясын баспа, жұқпалы мононуклеоз, созылмалы тонзиллит, перитонзиллит және перитонзиллярлы абсцесс, Симановский-Венсан баспасы, паротитті инфекция, тыныс алу жүйесінің жедел аурулары және ларингиттен ажырату керек.

ü Бактериологиялық әдіс. Аңқаның және мұрынның жағындысын алып қан қосылған немесе қанды-теллурит ортасына себу керек.

ü Серологиялық диагностика: АР, ТГАР, ИФА.

Емі. Ауруханалардағы науқастардың емдеуі және қарқынды терапиясы: барлық науқастарға төсектік режим көрсетілген және дифтерияға қарсы сарысулар қолданылады. Ауруды емдеу шараларында 1-ші кезекте дифтериялық токсинді нейтрализациялау және ағзадан шығару, оның түзілуін тоқтату, сондай-ақ әртүрлі ағзалар және жүйелердің бұзылуын коррекциялау керек. Жұтқыншақ дифтериясының токсикалық түрінде науқастарға дифтерияға қарсы сарысуды қолдану қажет. Жұтқыншақ дифтериясының субтоксикалық түрінде 40 000 ХБ (МЕ) сарысу, I-ші дәрежесінде — 60 000 ХБ, II дәрежеде-80 000 ХБ, III дәрежеде-100 000 ХБ сарысу енгізіледі. Жарты дозаны күре тамырға, қалған мөлшерін — бұлшықет ішіне енгізу керек. Бір мезгілде сарысумен бірге күре тамырға 10 мл 10% кальций хлорид ерітіндісін де енгізуге болады. Көмей дифтериясымен ауырған науқастардың бұлшықет ішіне 90 мг преднизолонды енгізеді. Асфиксия дамыған жағдайда интубация көрсетілген. Ол мүмкін болмаса трахеостомия іске асырылады. Егер емдеу шаралары аурудың алғашқы 2-ші күні басталса, онда сарысу келесі 1 реттік дозаларда қолданылады: катаральды түрінде –10 000 ХБ, жергілікті түрінде-20 000 ХБ, таралған түрінде- 30000 ХБ, субтоксикалық түрінде — 40000 ХБ, токсикалық барысындағы I дәрежеде-60 000 ХБ, II дәрежеде-80 000 ХБ, III дәрежеде-10 000 ХБ, көмейдің дифтериясында-40 000 ХБ, таралу барысында-80 000-120 000 ХБ.

Болжамы. Дифтерияның катаральды және таралмаған түрлері толық жазылумен аяқталады. Жұтқыншақ дифтериясының таралған және токсикалық түрлері, сондай-ақ көмей дифтериясы кезінде өлім қауіпі жоғары болуы мүмкін. Әсіресе қосымша аурулармен (жара ауруы, гипертония ауруы, қант диабеті және т.б.) азап шегушілердің арасында бұл қауіп жиі тіркелген.

Алдын алу шаралары. Дифтерияның алдын алуының басты әдісі – дифтерияға қарсы иммунизация шараларын жүзеге асыру. Еліміздегі егу күн тізбесінің орындалу мерзімі келесідегідей: біріншілік вакцинация АКДС вакцинасымен 2 айлық балаларға, 1 ай интервалымен жүргізіледі. Бірінші ревакцинация баланың 18 айлығында қайталанады. Вакцинаның коклюштік компонетіне аллергия болса, онда АДС анатоксинді қолдану қажет, ол 3 рет енгізіледі. Келесі ревакцинация 6-7 жаста АДС препаратымен 16-17 жаста АДС-М препаратымен жүргізіледі.

ЖӘНШӘУ (СКАРЛАТИНА, SCARLATINA)

Анықтамасы.Скарлатина – А тобындағы бета гемолитикалық стрептококкпен қоздырылатын, ағзаның улануымен, жедел тонзиллитпен және ерекше бөртпелермен сипатталатын жедел жұқпалы ауру. Аурудың берілу жолы — ауа-тамшылы.

Тарихи мәліметтер.1847 ж. Т.Бильрот алғаш рет жаралы инфекциялы ұлпадан патогенді стрептококкты тапқан.

Ауру барлық елдерде қең таралған. Қазақстан Республикасында аурудың жеңіл түрлері кездеседі.

Этиологиясы. Аурудың қоздырғышы А тобындағы бета гемолитикалық стрептококк. Стрептококктар грам оң, дөнгелек пішінді, моншақ тәрізді тізіліп, сыңарласа орналасатын бактериялар. 80 серотиптері бар. Эритрогенді токсин түзеді. Сыртқы ортада тұрақты, дезинфектанттарға төзімді, қайнатқанда 15 мин. жойылады.

Эпидемиологиясы.Аурудың көзі — скарлатинамен немесе стрептококкты баспамен ауыратын науқастар. Аурудың негізгі берілу жолы — ауа-тамшылы, бірақ залалданған үй заттары арқылы және 3-ші адам арқылы да берілуі мүмкін. Сондай-ақ сүт өнімдері де берілу факторы болып табылуы ықтимал. Бұл аурумен көбінесе балалар ауырады. Ауру күз-қыс айларында өршиді. Әрбір 4-6 жылда аурудың өрлеуі байқалады.

Патогенезі. Жәншәудің патогенезі күрделі: токсикалық, септикалық, аллергиялық компонеттерден құрылады. Ауру патогенезінде қоздырғыштың өзі, оның эритрогенді токсині және эндотоксиндері (стрептолизин, лейкоцидин, энтеротоксин, стрептокиназа, гиалуронидаза) роль атқарады. Токсиндер барлық ағзалардың, терінің, шырышты қабаттардың ұсақ тамырларының жайылмалы дилятациясынн шақырады. Сондықтан терінің, тілдің, жұтқыншақтың айқын гиперемиясы, теріде нүктелі бөртпе дамиды. Периваскулярлы инфильтрациямен дерманың ісігінің әсерінен паракератоз дамып, бөртпеден кейін алақанмен табандарда түлеу пайда болады.

Қоздырғыштың аллергендері кеш кезеңінің асқынуларын туғызады — гломерулонефрит, миокардит, артрит.

Қоздырғыш гематогенді ағазаларға тарағанда аурудың септикалық ошақтары дамуы мүмкін (отит, синусит, лимфаденит).

Ауруды бастан кешкеннен кейін тұрақты емес, антитоксикалық иммунитет қалыптасады.

Клиникалық көріністері. Жәншәудің жасырын кезеңі 1-11 күнге (жиі 5-6 күнге) созылады. Ағымы жеңіл, орташа, ауыр, бұдан басқа, экстрабуккалді (жара, күйік, босанғаннан кейінгі), септикалық түрлеріне бөлінген. Жәншәудің кардинальды 3 белгілері бар — қызба, тонзиллит, бөртпе.

Ауру жедел басталады: қалтыраумен қатар, дене қызуы жоғары деңгейге көтеріледі, бас ауыруы, жүрек айну, лоқсу болады. Қызба 3-5 күн сақталады. 1-ші сағаттарда жедел тонзиллит дамып, жұтыну кезінде тамақ ауырып, ауыз жұтқыншағының шырышты қабықтарында айқын гиперемия дамиды. Бұл өзгерістерді ескі авторлар от жалындарымен салыстырған. Баспа катаральды, лакунарлы, фолликулярлы және некрозды болуы мүмкін.

Таңдайдың көмекей бездері ұлғаяды, ауру сезімімен сипатталады.

Аурудың 1-ші тәулігінің аяғы мен 2-ші тәуліктің басында розеолезді, көлемі 1-2 мм бөртпелер шығады. Бөртпелер майда дақты, гиперемияланған тері фонында орналасып, терінің табиғи қатпарларында айқын көрінеді. Пастиа симптомы тән: механикалық жарақат болған жерлерде, шынтақ аймағындағы қатпарларда топтасқан эрозиялар орналасады, олар бөртпеден ұзаққа сақталады, ретроспективті диагноз қоюға көмек береді. Бөртпенің бетте орналасуы ерекше түрде болады, мұрын үшбұрышы бөртпеден бос, терісі бозғылт болады. Бұл симптом жәншәулік үшбұрыш немесес Филатов симптомы деп аталады. Науқастың беті қызыл түсті, ал мұрын үшбұрыш аймағында тері бозғылт болады, сондықтан Н.Ф.Филатов жәншәу диагнозын науқастың бетіне қарап қоюға болады деп жазған. Ауруға ақ дермографизм тән, ол тез пайда болып, ұзақ сақталады. Бөртпенің ұзақтығы-2-4 күн. Аурудың жеңіл ағымында бөртпелер тез жойылады, ал ауыр ағымда — 1 аптаға дейін сақталады.

Ауруға тілдің өзгерістері тән, таңқурай тәрізіді түсімен сипатталады.

Ауруға ақ дермографизм тән.

Аурудың іріңді және аллергиялық асқынулары болуы мүмкін. Біріншісі нәрестелерде, ал екіншісі — 2 жастан жоғары балаларда жиі байқалады. Ерте кезеңдегі ең қауіпті асқыну — инфекциялы-токсикалық шок, ол аурудың басталуынан 3-4-ші күні дамиды. Тым кеш мерзімде гломерулонефрит, лимфаденит, отит, артрит, миокардит және синовиттің пайда болуы мүмкін.

Шеткі қанда нейтрофильды лейкоцитоз, ЭТЖ жоғарылайды.

Диагностикасы. Типті оқиғаларда диагноз аурудың клиникалық көріністерінің негізінде қойылады. Дифференциалды диагноз қызамықпен, псевдотуберкулезбен, токсикалы-аллергиялық жәншәу тәрізді бөртпелермен жүргізіледі.

Бактериологиялық әдіс: аурудың алғашқы күндерінде ауыз жұтқыншақтан бета гемолитикалық стрептококкты бөліп алу. Серологиялық әдіс: сарысуда анти-О-стрептолизин, стрептокиназа көлемін анықтау.Иммунофлюоресцентті әдісті қолдануға болады.

Емі. Емдеу шаралары үйде және ауруханада жүргізілуі мүмкін. Ауруханаға жатқызу ауыр ағымында немесе эпидемиологиялық көрсеткіш бойынша көрсетілген. Емдеуі антибиотиктермен жүргізіледі, соның ішінде пенициллин 50 000 бірлік/кг тәуліктік дозада, емдеу курсы 5-7 күн. Сондай-ақ эритромицин, олеандомицин жақсы әсер береді. Интоксикацияға қарсы шаралар, антигистаминді препараттар, жергілікті ем белгіленеді. Асқынуларды алдын алу және олармен күресу керек.

Болжамы. Ауру көп жағдайда жазылумен аяқталады, ауыр және септикалык түрлерінде — қауіпті болуы мүмкін.

Алдын алу шаралары. Ерекше профилактикасы жете зерттелмеген. Ең бастысы науқасты оңашалау, оған ұқыпты және ақырғы дезинфекция жүргізу қажет.

ҚЫЗЫЛША (КОРЬ, MORBILLI)

Анықтамасы.Қызылша – парамиксовирустармен қоздырылатын, ауа-тамшылы механизм арқылы берілітін, клиникасы циклді ағымымен, қызбамен, интоксикация белгілерімен, катаральды синдроммен, макулопапулезді бөртпемен және ерекше энантемалармен сипатталатын жедел жұқпалы ауру.

Тақырыптың өзектілігі.Қызылша жаппай таралған ауру. Бұрын қызылшамен ауырмаған және оған қарсы егілмеген адамдар ауруға өте қабілетті, әрі олар кез-келген жас шамасында ауыруы мүмкін. Қызылшаға қарсы вакцинация жүргізілгенге дейін, 95% балалар қызылшамен 16 жасқа дейін ауырған. Ал қызылшаға қарсы егу жұмыстары кең жүргізілгеннен кейін, қызылшамен ауыру едәуір төмендеген. Бірақ қызылша ауруы сақталған және соңғы жылдары оның өсу тенденциясы байқалып отыр. Қызылшадан толық сақтану үшін 15 айлық жасқа дейінгі сәбилердің 94-97%-на иммунизация жасау керек. Бұны тіпті дамыған елдерде де іске асыру қиын. Сырқаттанудың басым мөлшері ересек жастағы адамдардың арасында байқалуда (мектеп жасындағы балалар, жасөспірімдер, әскери қызметкерлер, студенттер және т.б.). Бұл иммунизациядан кейін 10-15 жылдан соң иммунитеттің төмендеуімен біршама байланысты.

Тарихи мәліметтер.Аурудың қоздырғышы — вирус екенін 1911 ж. Андерсон және Гольдбергер анықтаған. Қызылшаның клиникалық көріністерін зерттеген ғалымдар: Н.Ф.Филатов, Д.И.Доброхотова, С.Д.Носов, Л.В.Быстрякова, В.Ф.Попов, И.Ж.Жаинбаев.

Этиологиясы. Қызылша қоздырғышы (Polinosa morbilliorum) парамиксовирустарға қатысты. Қызылша вирустарының тегіне, сондай-ақ ит пен ірі қара мал обасының вирустары да кіреді. Қызылша вирусы морфологиялық жақтан басқа да парамиксовирустармен ұқсас, оның вирионының диаметрі 120-250 нм. Қабықтары 3 қабаттан тұрады – белоктық, липидтік, гликопротеидтік. Құрамында РНҚ бар. Маймылдар үшін де патогенді. Сыртқы ортада төзімсіз. Қоздырғыш организмде ұзақ персистенцияланып, аурудан кейін баяу дамитын инфекция – жеделдеу склерозды менингоэнцефалит дамуы мүмкін.

Эпидемиологиясы. Жұқпалы аурудың көзі — тек қана науқас адам. Ол жасырын кезеңнің соңғы 2 күнінде, бөртпе шыққаннан кейінгі 4 күнге дейін сыртқы ортаға қызылша вирустарын бөледі. Бөртпенің 5-ші күнінен бастап аурудың жұғу қауіпі жойылады. Инфекцияның берілу механизмі — ауа-тамшылы. Ауруға жоғары қабылдаушылық тән. Контагиозды индексі бұрын 1,0 болған, вакцинациядан кейін -0,1-0,2. Ауру жыл бойына тіркелгенмен, оның өршу мерзімі қарашадан наурызға дейін байқалады.

Патогенезі. Инфекцияның кіру қақпалары — жоғарғы тыныс алу жолдарының шырышты қабықтары. Вирус тыныс алу жолының эпителийінде көбейеді. Жасырын кезеңнің соңғы күндерінде, бөртпе шыққаннан кейінгі 1-2 күн ішінде, вирусты қаннан бөлуге болады. Қоздырғыш бүкіл ағзаға гематогенді таралады. Жасырын кезеңнің аяғында вирусемияның тым шиеленіскен 2-ші толқыны байқалады. Вирусты сондай-ақ кеңірдектің шырыш қабықтарынан, бронхтардан, кейде дәреттен табуға болады. Гиперплазиялы лимфоидты тіндерден, соның ішінде лимфа түйіндерінен де, көмекей бездерінен, көкбауырдан гигантты ретикулоэндотелиоциттерді табуға болатыны анықталған. 3-ші күні вирусемия бірден төмендеп, 4-ші күні вирус әдетте табылмайды. Қызылша кезінде ағзаның ерекше аллергиялық құрылысы дамиды, ол ұзақ уақыт сақталады. Қызылша анергия жағдайына алып келіп, залалданған адамдарда аллергиялық реакциялардың (туберкулин, токсоплазмин және т.б.) жойылуы көрінген, сондай-ақ созылмалы аурулардың (туберкулез және т.б.) асқынуы байқалған. Иммунодепрессия бірнеше ай сақталады. Африка елдерінде, қызылша өршігеннен кейінгі бірнеше айдың ішінде, балалардың арасында ауру мен өлім қаупі, қызылшамен ауырмаған балалармен салыстырғанда 10 есе артық екені анықталған.

Ауруды бастан өткізгеннен соң тұрақты иммунитет қалыптасады. Аурудың қайталануы сирек. Вакцинациядан кейінгі иммунитет тым қысқа мерзімді (егуден соңғы 10 жылдан кейін егілгендердің тек 36%-да ғана қорғаушы антиденелердің титрлері сақталады). Вакцинаға реакция байқалған адамдар айналасындағылар үшін қауіпсіз.

Клиникалық көріністері. Қызылшаның жасырын кезеңі 9-11 күнге созылады. Иммуноглобулинмен алдын алу шараларын жүргізу барысында, оның 15-21 күнге дейін созылуы мүмкін. Ауру циклді түрде дамиды. Бастапқы немесе продром кезеңі дене қызуының 38-39°С дейін көтерілуімен, шаршағыштықпен, тәбетінің нашарлауымен сипатталады. Катаральды көріністер қалыптасады. Құрғақ жөтел басталады, конъюнктивит, склерит, жарықтан қорқу, блефароспазм пайда болады. Ұсақ қызыл дақты қызылша энантемалары (Филатов-Коплик-Бельский дақтары) пайда болады, ол жиі жұмсақ және қатты таңдайдың шырышты қабықтарына жайыла бастайды. Оның сыртқы түрі ұнтақ жармасына немесе кебекке ұқсайды. Экзантеманың пайда болуымен олар жойылады. Бастапқы кезеңнің аяғында (3-4-ші күні) дене қызуы төмендеп, содан кейін қызылша бөртпесінің пайда болуымен, қызба қайтадан аса жоғары деңгейге дейін көтеріледі. Бөртпе кезеңі дақты-папулезді бөртпенің пайда болуынан басталады. Қызылша экзантемалары бөртпенің сатылы шығумен сипатталады: 1-ші күні бөртпе элементтері бет және мойында пайда болады; 2-ші күні — кеудеде, қолдарда, жамбаста, 3-ші күні бөртпе аяқ пен табандарды қамтиды, ал бетте ол ағара бастайды. Бөртпе бет және мойында, кеуденің жоғарғы тұстарында жиі орналасады. Элементердің диаметрі –10 мм. 3-4 күннен кейін бөртпе ағарып, олардың орнында пигментация қалады. Одан әрі кебек тәрізді қабыршақтану байқалады (бетте, кеудеде).

Аймақтық лимфа түйіндері (мойын және шүйде) үлкейеді және оларды пальпациялағанда ауырсыну сезімі анықталады. Балалардың 50%–да көкбауыры үлкейеді Өкпеде шашыраңқы құрғақ сырыл, кейде көпіршікті ылғалды сырыл естіледі. Кейбір науқастарда ішінің ауыруы және өтуі байқалады.

Митигирленген қызылша. Жасырын кезең барысында профилактикалық иммуноглобулин енгізілсе немесе қан мен плазма құйылса залалданған адамдардың ауруы жеңіл түрде өтеді. Ол ұзарған жасырын кезеңмен (21 күнге дейін) ерекшеленеді, әдетте ол дене қызуының аздап көтерілуімен өтеді, Бельский-Филатов-Коплик дақтары байқалмайды. Асқынулары болмайды.

Қызылшаға қарсы тірі вакциналарды енгізу барысында егілген адамдардың 25-50%-да әртүрлі реакция көріністері тіркеледі. Жасырын кезең дегенмен де 9-10 күнге дейін қысқарады. Дене қызуының көтерілуі, жоғарғы тыныс алу жолдарының катары, мардымсыз макулопапулезді бөртпе байқалады. Кейбір балаларда құрысу және лоқсу болуы мүмкін.

Иммунды жүйесі бұзылған науқастардағы қызылшаның ағымы. АИВ-инфекциямен залалданғандар және онкологиялық науқастарда аурудың ағымы ерекше болады. Көп жағдайда (80%) қызылшаның өте ауыр өтетіні белгілі. Онкологиялық науқастардың қызылшамен ауырғандарының 70%-да өлім қаупі байқалса, АИВ-залалданғандарда — 40%. Өте ауыр ағымға қарамастан, науқастардың 30%-да экзантема жойылады, ал 60%-да — бөртпе атипті болады. Ауыр асқынулар жиі дамиды (энцефалит, өкпе қабынуы және т.б.).

Асқынулары. Тыныс алу жолдары шырышты қабықтарының қызылша вирусымен зақымдануы бронхиттің, жалған круптың, бронхиолиттің, өкпе қабынуының дамуына алып келуі мүмкін. Өкпе қабынуының кейбір түрлерінде басты рольды вирус атқарады. Көздің дәнекер қабығынан басқа, кейде көздің мөлдір қабығы да зақымға ұшырайды. Сирек дамитын асқынуларға миокардит, гепатит, гломерулонефрит жатады.

Ауыр асқынуларға орталық жүйке жүйеснің зақымдануы (энцефалит, менингоэнцефалит) жатады (1000 науқастың 1-де). Энцефалиттің белгілері экзантема пайда болғаннан кейін 1 аптадан соң білінеді, кейде кеш пайда болуы да мүмкін (2-3 аптадан кейін). Дене қызуы қайтадан көтеріліп, ағзаның улануы, ұйқышылдық, ақыл-есті жоғалту, амимия, нистагм, бет жүйкесінің невриті, аяқ-қолдың салдануы, іш рефлекстерінің жойылуы білінеді.

Шеткі қанда лейкопения, лимфоцитоз, ЭТЖ жоғарылайды.

Диагностикасы. Аурудың шиеленісу кезеңінде типті қызылшаның диагнозы қиындық тудырмайды. Қызылша экзантемасының пайда болуына дейінгі бастапқы кезеңде, диагноз төменгі қабақтың ісінуімен қатар көздің дәнекер қабығының қабынуына, үстіңгі тыныс алу жолдарының катарына, энантемаға, Бельский-Филатов-Коплик дағының анықталуына, бөртпенің дақты-паулезді, қосылуға бейім бөртпелердің сатылы түрде дамуына негізделеді.

Егілген науқастардағы аурудың атипті ағымын анықтау өте қиын. Ауруды қызамықтан, энтеровирусты экзантемадан, Розенбергтің инфекциялық эритемаларынан, аллергиялық бөртпеден, жұқпалы мононуклеоздан ажырату керек. Ол үшін лабораториялық әдістер қолданылады. Бастапқы кезеңде және бөртпеден кейінгі алғашқы 2 күнде қақырықтан, мұрын шырышынан немесе дәреттен көп ядролы гигант клеткаларын табуға болады. Осы материалдан, дақылды клеткаларындағы, қызылша вирус бөліп алуға болатыны белгілі. Вирусты иммунофлюоресценция әдісімен анықтуға болады.

Серологиялық әдістер кең қолдануда: ТГАР, КБР, ИФА. IgM класына жататын антиденелер аурудың жедел түріне сәйкес келеді, ал IgG класына жататын антиделер бұрын болған инфекцияны немесе вакцинация болғанын көрсетеді. ПТР нәтижелі болады.

Емі. Этиотропты емі жетілмеген. Клиникалық белгілері білінгенде қызылшаға қарсы иммуноглобулин ешқандай әсер бермейді. Науқас үйде емделуі тиіс. Ал ауруханаға асқынған жағдайда және эпидемиологиялық көрсеткіш бойынша жатқызылады. Қызба кезеңінде төсектік режим ұсынылады. Төсекті көзге күн түспейтіндей қою керек. Науқасқа көп мөлшерде сұйықтық беріледі, жеміс шырындары, витаминдер. Көзге 20% сульфацил-натрий ерітіндісі, күніне 3-4 рет пайдаланылады.

Антибиотиктер тек қана аурудың бактериальды асқынулары дамығанда тағайындау керек: ампициллин, цефалоспориндер, макролидтер.

Алдын алу шаралары. Қызылшаға қарсы пассивті иммунизация жүргізу керек. Пассивті иммунизация 3 жасқа дейінгі балаларға, жүкті әйелдерге, туберкулезбен ауыратын науқастарға, әлсіз иммунды жүйелі адамдарға көрсетілген. 3 жастан жоғары қызылшамен ауырмаған, әрі қызылшаға қарсы егілмеген балаларға жедел түрде қызылшаға қарсы вакцина егілуі керек. Ауру кезінде баланы балалар мекемесіне 17 күн бойы жібермеу қажет, ал профилактикалық иммуноглобулин қолданғандарды –21 күн.

Қызылшадан сақтандырудың сенімді әдісі тірі вакцинамен иммунизация жасау. Бұл егу қорғаушы әсерді 15 жыл бойы сақтайды. Тірі вакцинаны жүкті әйелдерге, туберкулез, лейкоз және лимфомамен ауыратын науқастарға, сондай-ақ АИВ-залалданғандарға белгілемейді. Көп елдерде вакцинаны екі дозада қолданады. Бірінші вакцинаны 1 жасқа жақын балаларға енгізсе, 2-ші егуді 15-18 айлық балаларға жасайды. Иммунизация барысында балалардың 95% жақсы нәтижелілікке жетеді.

ҚЫЗАМЫҚ (КРАСНУХА, RUBEOLA)

Анықтамасы.Қызамық – тогавирустармен қоздырылатын, ұсақ дақты экзантемамен, лимфаденопатиямен, орташа қызбамен, жүкті әйелдерде жатырдағы нәрестенің зақымдануымен сипатталатын жедел вирусты ауру.

Тақырыптың өзектілігі. Белсенді иммунизацияны практика жүзінде енгізгенге дейін қызамық 6-9 жыл аралығымен эпидемиялық өршу түрінде кездеседі. Осы егуді енгізуге байланысты ауру бірден төмендеген. Сонымен, АҚШ-та 1964 жылы 1,8 млн артық қызамық науқастары тіркелген, нәтижесінде қызамық ауруымен туылған балалардың саны 20 000 асқан. Ал 1984 жылы қызамықпен бар жоғы 745 адам ауырған. Аурудың ең жоғарғы өршу деңгейі сәуір-маусым айлары. Аурудың эпидемиялық өршу кезінде тек балалар ғана емес, сондай-ақ ересектер де, әсіресе ұйымдасқан ұжымдардағы адамдар (әскери қызметкерлер және т.б.) ауырады.

Қызамық жүкті әйелдерге ерекше қауіп төндіреді. Аурудың трансплацентарлы берілуі жүзеге асырылып, туа пайда болған ауыр ақаулар дамиды.

Тарихи мәліметтер.Қызамық ұзақ уақыт жеке ауру ретінде саналмаған. Жеке нозология ретінде оны 1834 ж. Вагнер бөліп шығарған. 1881 ж. Лондонда өткен халықаралық конгрессте бұл ауруды жеке ауру ретінде қабылдаған. 1938 ж. Hiro және Tasaka аурудың вирусты этиологиясын дәлелдеген. Ал қызамық вирусын 1962 ж. Parkman тапқан және толық зерттеген.

Этиологиясы. Қызамық вирусы тогавирустарға жатады. Вириондарының диаметрі — 60-70 нм, үстіңгі жағында сирек талшықтар орналасқан, ұзындығы 8 нм, РНҚ бар. Басқа тоговирустардан айырмашылығы, вируста нейраминидаза бар. Вирус кейбір маймылдың түрлері үшін патогенді. Ол көптеген клетка дақылында көбеюге қабілетті. Вирус сыртқы ортада тұрақсыз, ол құрғатуда, рН өзгерісінде (6,8 төмен, 8,0 жоғары), ультра күлгін сәулесінің әсерінде, эфир мен формалин әсерінде тез жойылады.

Эпидемиологиясы. Аурудың көзі тек қана науқас адам. Яғни, олар қызамық түрлерінің клиникалық көрінісі бар адамдар немесе аурудың атипті, бөртпесіз, сондай-ақ туғаннан қызамықтың вирусы ағзада көп айлар бойы сақталуы мүмкін балалар (1,5 жасқа дейін). Қызамық вирустары сыртқы ортаға бөртпе пайда болғанға дейін және бөртпе шыққаннан кейінгі 1 аптаның ішінде бөлінеді. Жүре пайда болған қызамық ауа-тамшылы жол арқылы, туа пайда болған қызамық трансплацентарлы жол арқылы беріледі. Қабылдаушылық жоғары. Контагиозды индексі өте жоғары- 80-90%.

Патогенезі. Қызамықтың вирустары адам ағзасына тыныс алу жолдарының шырышты қабықтары арқылы өтеді. Одан әрі вирусемия басталады. Бүкіл организмге вирус гематогенді жолмен таралады және лимфа түйіндерінің өзгерісін тудырады, яғни жасырын кезеңнің аяғында олар үлкейеді. Бұл уақытта вирусты мұрын жұтқыншағынан бөлуге болады. Бөртпенің пайда болуымен вирус қан және жұтқыншақта табылмайды, бірақ кейде оның бөлінуі 1-2 аптаға созылады. Антиденелер қан сарысуына бөртпе шыққаннан 1-2 күннен кейін бөлінеді. Одан әрі олардың титрі жоғарлайды. Ауруды бастан өткізгеннен кейін антиденелер өмір бойы сақталады, яғни иммунитет тұрақты әрі өмірлік болады.

Қызамық вирусы жүкті әйелдерде жатырдағы нәрестені зақымдайды. Нәрестенің жиі зақымға ұшырауы, жүктіліктің мерзіміне байланысты. Жүктіліктің 3-4-ші аптасында қызамықпен ауыру жағдалары 60% нәрестенің кемтар болып туылуына себепші болса, ал 9-12-ші аптада осы ауруға шалдығу-15% құрайды, 13-16-шы аптасында -7% нәрестенің кемтарлықпен дүниеге келуіне алып келеді. Қызамық ауруымен өмірге келген нәрестенің организмінде вирус ұзақ уақыт сақталатындықтан, ол басқа балалар үшін аурудың жұғу көзі болуы мүмкін.

Клиникалық көріністері. Аурудың жасырын кезеңі 11-24 күнге дейін (жиі 16-20) созылады. Науқастың жағдайы жиі орташа ауырлықта немесе жеңіл болады. Аздап әлсіздік, бас ауыруы, кейде бұлшықет және буындардың ауыруы байқалады. Дене қызуы кейде 38-39°С жеткенмен, көп жағдайда аздап қана көтеріліп, 1-3 күн сақталады. Объективті тексеру барысында тыныс алу жолдарының катаральды белгілері, жұтқыншақты аздап қан кернеу білінеді. Аурудың 1-ші күндері лимфаденопатия пайда болады. Лимфаденит аурудың ерте пайда болатын және кеш жойылатын көрінісі болып табылады. Ауру бірнеше түрлерде өтеді. Қызамықтың клиникалық түрлерінің жалпы қабылданған жіктелуі жоқ. Қызамықтың типтік түрлеріне асқынбаған және асқынған (артрит, энцефалит, тромбоцитопениялық қанталаған бөртпе, акушерлік патология) түрлері жатады.

Асқынбаған түрі жеңіл немесе орташа түрде өтіп, ағзаның улануы әлсіз болады. Аурудың барлық мерзімінде (22%) дене қызуы қалыпты, немесе аздап көтерілген күйде (48%), ал қалған науқастарда дене қызуы (38-39°С) бұрмаланған болуы мүмкін. Қызба бар жоғы 2-4 күн, кейде 5 күнге дейін созылады.

Қызамықтың өте жиі білінуі жоғарғы тыныс алу жолдарының ринит (70%) және фарингит (90%) түріндегі қабынуы болып табылады. Науқастар құрғақ жөтелге, тамақтағы жағымсыз сезімге (жыбырлау, құрғау) шағымданады. Жұмсақ таңдайда кейде ұсақ қызыл элементтерді (Форхгеймер дағы) көруге болады. Науқастардың 70% жуығында көздің дәнекер қабығының қабынуы байқалады.

Қызамықтың ерекше белгісі — экзантемалар. Бөртпе жиі аурудың 1-ші күні (40%) пайда болады, бірақ ол 2-ші күні де (35%), үшінші (15%) және 4-ші күні де (10%) шығуы мүмкін. Алғашқыда ол бетте, содан соң бір тәуліктің ішінде кеуде мен аяқ-қолдарда байқалады. Қызылшадан айырмашылығы — бөртпе шығудың сатылылығы жоқ. Көбіне ұсақ дақты бөртпелер 5-7 мм көлемінде, кейде 10 мм дейін жетеді. Дақтармен қатар жалпақ, диаметрі 2-4 мм розеолалардың, сирек папулалардың (түйіншіктердің) кездесуі мүмкін.

Бөртпе элементтерінің айналасында жеңіл қышыну байқалады. Олар 2-3 күн сақталады.

Атипті қызамық экзантемасыз және жеңіл түрде өтеді, ол тыныс алу жолдарының жеңіл катаральды қабынуымен және орташа лимфаденопатиямен сипатталады.

Инаппарантты қызамықты анықтау қиын. Қызамықтың бұл түрінің жиілігі түсініксіз болып отыр. Аурудың клиникалық көрінісіне қарағанда, ол 5-6 есе жиі байқалады.

Шеткі қанда лейкопения, лимфоцитоз, плазматикалық жасушалардың өсуі, ЭТЖ қалыпты.

Туа пайда болған қызамық. Бұл аурудың синдромына жүрек ақауының дамуы, көздің зақымдануы, микроцефалия, ақыл-естің кемдігі, кереңдік жатады. Одан әрі қант диабеті немесе үдемелі жеделдеу панэнцефалит дамиды.

Асқынулары. Буындардың аздап ісінуі және ауыруы, бөртпе жойылғаннан кейін 1-2 күннен соң пайда болып, ол 5-10 күн сақталады. Аса сирек асқынулардың бірі -тромбоцитопениялық қанталаған бөртпелер.

Тым ауыр асқынуы — энцефалит, ол бөртпе жойылғаннан кейін немесе экзантема фонында пайда болады. Науқастарда қатты бас ауыруы, науқас халының нашарлауы, құрысу, кома, гемипарездер байқалады.

Диагностикасы. Эпидемиялық өршу уақытында типтік оқиғаларды жете тану қиын емес. Ал атипті ағымның диагнозын анықтау қиын. Ауруды ұсақ дақты экзантемамен сипатталатын аурулардан ажырату керек (аденовирусты және энтеровирусты ауру, қызылша, инфекциялық мононуклеоз, дәрілік экзантема, инфекциялық эритема және т.б.).

Вирусты қаннан, мұрын жұтқыншақ шырышынан бөліп алуға болады және иммунофлюоресценция әдісімен анықтуға болады.

Серологиялық әдістер кең қолдануда: ТГАР, КБР. Серологиялық реакцияны 7-14 күн аралығымен бірге қос сарысулармен қояды. Антиделердің титрі 4 есе жоғарлау маңызды болады.

ИФА.IgM класына жататын антиденелер аурудың жедел түріне сәйкес келеді, ал IgG класына жататын антиделер ауру латентті түрде өтіп, иммунитеттің пайда болуын немесе вакцинация болғанын көрсетеді.

Емі. Асқынбаған қызамық кезінде патогенетикалық, симптоматикалық терапия жүргізіледі. Асқынулар дамыған кезде синдромды терапия стандартты ереже бойынша жүргізіледі. Артрит дамығанда хлорохин (делагил) 0,25 г, тәулігіне 2-3 рет, 5-7 күн ішінде беріледі, сонымен қатар антигистаминді препараттар ұсынылады. Геморрагиялық синдром дамығанда — преднизолон (20-25 мг, 7-10 күн), гепарин — 20-30 мың бірлік, тәулігіне және витаминдер жинағы қолданылады.

Болжамы. Көп жағдайларда сауығумен аяқталады, ал энцефалит дамыған жағдайда өлім қаупі 50%-ға жетеді. Туа біткен қызамықта кейбір кемістіктер кеш (1 жылдан кейін) дамуы мүмкін (мәселен: құлақтың естімеуі).

Алдын алу шаралары. Тірі вакцина көп елдерде табысты жүргізілген. Иммунизацияның басты мақсаты — туа біткен қызамықтан сақтандыру, осыған байланысты иммунизация жүргізілетін негізгі контигент — 14-15 жастағы (кейбір елде 10-14, тіпті 9-11 жас) қыздар. Иммунитеттің шиеленісуі және ұзақтығы толық зерттелмеген. Жүкті әйелдерге имунизация жүргізу болмайды. Қазіргі жағдайда дивакцинаны (қызамықпен қызылшаға қарсы) қолдануға болады.

Ауру ошақтарында дезинфекция жүргізілмейді. Науқасты 5 күнге оқшаулайды.

источник